မန္မာ့အာဇာနည္ေခါင္းေဆာင္ႀကီးမ်ား၏အထၳဳပၸတၱိမ်ား
က်ဆုံးေလၿပီးေသာဗိုလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းႏွင့္တကြ၊ အာဇာနည္ေခါင္းေဆာင္ႀကီးမ်ားအား
ဦးၫြတ္အေလးျပဳပါ၏
ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း (၁၉၁၅-၁၉၄၇)
၁၉၁၅ ခု၊ ေဖေဖာ္၀ါရီလ ၁၃ ရက္ေန႔တြင္ မေကြးတုိင္း၊ နတ္ေမာက္ၿမိဳ႕၌ အမိန္႔ေတာ္ရ ေရွ႕ေန ဦးဖာ၊ ေဒၚစုတုိ႔မွ ေနာင္တစ္ေခတ္တြင္ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း ဟူ၍ ဗမာ့ႏုိင္ငံသမုိင္း၌ တြင္ေစမည့္ သားရတနာကုိ ဖြားျမင္ခဲ့သည္။ ဇာတာအမည္မွာ ေမာင္ထိန္လင္း ျဖစ္ေသာ္လည္း ငယ္စဥ္ကပင္ ေမာင္ေအာင္ဆန္းဟု တြင္သည္။
ငယ္စဥ္က နတ္ေမာက္ၿမိဳ႕ ဆရာေတာ္ ဦးေသာဘိတ ေက်ာင္း၌ ေနခဲ့သည္။ ၁၉၂၈ ခုႏွစ္တြင္ ေရနံေခ်ာင္း အမ်ိဳးသား အထက္တန္းေက်ာင္းသုိ႔ ေျပာင္းေရႊ႕ပညာသင္ယူခဲ့ၿပီး ယင္းေက်ာင္းမွ ျမန္မာ၊ ပါဠိ (၂) ဘာသာ ဂုဏ္ထူးျဖင့္ (၁၀) တန္းေအာင္ျမင္ခဲ့သည္။ ပညာထူးခၽြန္သူျဖစ္၍ အထက္တန္း စေကာလားရွစ္ႏွင့္ ဦးေရႊခုိဆု ရရွိခဲ့ဖူးသည္။ ထုိ႔ေနာက္ ရန္ကုန္တကၠသုိလ္သုိ႔ တက္ေရာက္ၿပီး ဆက္လက္ ပညာဆည္းပူးခဲ့သည္။ ၁၉၃၅-၁၉၃၆ ပညာသင္ႏွစ္မွစ၍ ရန္ကုန္တကၠသုိလ္ ေက်ာင္းသားသမဂၢ အမူေဆာင္အဖြဲ႔၀င္ ျဖစ္လာခဲ့ၿပီး သမဂၢ၏ အာေဘာ္ အုိးေ၀မဂၢဇင္း အယ္ဒီတာလည္း ျဖစ္လာခဲ့သည္။ ကုိေအာင္ဆန္း အယ္ဒီတာအျဖစ္ ေဆာင္ရြက္ေသာ အုိးေ၀မဂၢဇင္းတြင္ ယမမင္း အမည္ျဖင့္ အုိးေ၀ညိဳျမ ေရးသားေသာ "ငရဲေခြးႀကီး လြတ္ၿပီး သရမ္းေနသည္ (The Hell Hound At Large)" ေခါင္းစဥ္ျဖင့္ ေပးစာတစ္ေစာင္ ေဖာ္ျပခဲ့မႈသည္လည္း ၁၉၃၆ ဒုတိယ ေက်ာင္းသားသပိတ္ ျဖစ္ပြားေစခဲ့ေသာ အဓိက အေၾကာင္းရင္းတခ်က္ျဖစ္သည္။ ၁၉၃၆ ဒုတိယ ေက်ာင္းသားသပိတ္၏ သပိတ္ေမွာက္ေကာင္စီ အဖြဲ႕၀င္တစ္ဦးလည္း ျဖစ္ခဲ့သည္။
ကုလား-ဗမာ အဓိက႐ုဏ္း ေပၚေပါက္ခဲ့သည္။ သမဂၢသည္ အဓိက႐ုဏ္းေၾကာင့္ ဒုကၡေရာက္သူမ်ားအား ကယ္ဆယ္ေရးလုပ္ငန္းမ်ားကုိ ေဆာင္ရြက္ခဲ့သည္။ ၁၉၃၆ ခု သပိတ္အေရးေတာ္ပုံတြင္ ဖြဲ႔စည္းေပးခဲ့ေသာ ဆာျမဘူး ေကာ္မတီ အစီရင္ခံစာထြက္လာသည္။ အစီရင္ခံစာကုိ တကသမွ ကန္႔ကြက္ခဲ့သည္။ ေဒါက္တာဘေမာ္ အစုိးရ တကၠသုိလ္ အက္ဥပေဒၾကမ္း ျပဳလုပ္ရန္ စီစဥ္သည္ကုိလည္း လက္မခံခဲ့ေပ။ ၁၉၃၆-၁၉၃၇ ပညာသင္ႏွစ္တြင္ ရန္ကုန္တကၠသုိလ္ ေက်ာင္းသားမ်ား သမဂၢ၏ ဒုတိယဥကၠ႒ ျဖစ္လာၿပီး ၁၉၃၈-၁၉၃၉ တြင္ ဥကၠ႒အျဖစ္ တာ၀န္ယူခဲ့သည္။ ၁၉၃၆ တကၠသုိလ္ သပိတ္အၿပီးတြင္ ေပၚေပါက္လာေသာ ဗမာႏုိင္ငံလုံးဆုိင္ရာ ေက်ာင္းသားမ်ား သမဂၢႀကီးကုိ ဦးစီးတည္ေထာင္သူ တစ္ဦးလည္းျဖစ္ၿပီး ဗမာႏုိင္ငံလုံးဆုိင္ရာ ေက်ာင္းသားမ်ားသမဂၢတြင္ ပထမဆုံး အတြင္းေရးမွဴး ျဖစ္ေလသည္။ ၁၉၃၇-၁၉၃၈ တြင္ ဗမာႏုိင္ငံလုံးဆုိင္ရာ ေက်ာင္းသားမ်ား သမဂၢ ဥကၠ႒အျဖစ္ တာ၀န္ယူခဲ့သည္။ ၁၉၃၇ ခုႏွစ္တြင္ ၀ိဇၹာတန္းကုိ ေအာင္ၿပီး၊ ဥပေဒ ၀ိဇၹာတန္းသုိ႔ ဆက္တက္ခဲ့သည္။ ၁၉၃၈-၁၉၃၉ တြင္ တကသ ဥကၠ႒အျဖစ္ တာ၀န္ယူခဲ့သည္။ တကၠသုိလ္ အက္ဥပေဒျပင္ဆင္ေရး ေကာ္မတီတြင္ အဖြဲ႕၀င္အျဖစ္လည္း တာ၀န္ယူခဲ့သည္။ ၁၉၃၈ ခုႏွစ္တြင္ တကၠသုိလ္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး အဖြဲ႕ျဖစ္သည့္ တကၠသုိလ္ေကာင္စီတြင္ ပထမဆုံး ေက်ာင္းသားကုိယ္စားလွယ္အျဖစ္ တာ၀န္ေပးအပ္ျခင္း ခံခဲ့ရသည္။ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းသည္ တကသ ဥကၠ႒အျဖစ္ သက္တမ္းကုန္သည္အထိ မေနခဲ့ေပ။ ၁၉၃၈ ခုႏွစ္တြင္ တကၠသုိလ္မွ ထြက္ၿပီး သခင္ ကုိယ္ေတာ္မႈိင္း ႀကီးမွဴးေသာ တုိ႔ဗမာအစည္းအ႐ုံးသုိ႔ ၀င္ေရာက္၍ သခင္ေအာင္ဆန္းအျဖစ္ ႏုိင္ငံေရးနယ္ပယ္သုိ႔ ေျခစုံပစ္ ၀င္ခဲ့သည္။ ၁၉၃၉ တြင္ တုိ႔ဗမာအစည္းအ႐ုံး၏ အတြင္းေရးမွဴးအျဖစ္ တင္ေျမႇာက္ျခင္းခံရသည္။
သခင္ေအာင္ဆန္းသည္ ဒုတိယကမၻာစစ္ ျဖစ္လာ၍ ဗမာ့လြတ္လပ္ေရးအတြက္ စည္းစည္းလုံးလုံး ေဆာင္ရြက္ႏုိင္ရန္ ဖြဲ႔စည္းခဲ့ေသာ ဗမာ့ထြက္ရပ္ဂုိဏ္းတြင္ အတြင္းေရးမွဴးအျဖစ္လည္း တာ၀န္ယူခဲ့သည္။ ဗမာ့လြတ္လပ္ေရးအတြက္ လက္နက္ကုိင္ေတာ္လွန္ေရး ဆင္ႏႊဲရန္ ေပၚေပါက္ခဲ့ေသာ ျပည္သူ႔အေရးေတာ္ပုံပါတီ (ေနာင္ ဆုိရွယ္လစ္ပါတီ) ၏ ျပည္ပဆက္သြယ္ေရးေခါင္းေဆာင္ တာ၀န္ကုိလည္း ယူခဲ့သည္။ ၁၉၄၀ မတ္လအတြင္း အိႏၵိယႏုိင္ငံ ရမ္းဂါးၿမိဳ႕၌ က်င္းပေသာ အိႏၵိယအမ်ိဳးသား ကြန္ဂရက္ ညီလာခံသုိ႔ တက္ေရာက္ခဲ့သည္။ သခင္ေအာင္ဆန္းအား အဂၤလိပ္နယ္ခ်ဲ႕အစုိးရကုိ ဆန္႔က်င္ေဟာေျပာမႈျဖင့္ ဖမ္းဆီးရန္ ဟသၤာတခ႐ုိင္ ရာဇ၀တ္၀န္က ဆုေငြ ၅ က်ပ္ျဖင့္ ဖမ္း၀ရမ္းထုတ္ခဲ့သည္။ ၁၉၄၀ ၾသဂုတ္လအတြင္း ဗမာ့လြတ္လပ္ေရးအတြက္ အဂၤလိပ္နယ္ခ်ဲ႕အစုိးရအား ဗမာ့ေျမေပၚမွ လက္နက္အားျဖင့္ ေမာင္းထုတ္ႏုိင္ရန္အတြက္ ႏုိင္ငံျခားမွ အကူအညီရယူရန္ တ႐ုတ္ႏုိင္ငံသုိ႔ စြန္႔စားထြက္ခြာခဲ့သည္။ တ႐ုတ္ျပည္ အမြိဳင္၌ ေသာင္တင္ေနစဥ္ ဗမာႏုိင္ငံမွ ရဲေဘာ္မ်ား၏ စီစဥ္ေဆာင္ရြက္ေပးမႈေၾကာင့္ ဂ်ပန္အရာရွိ စူဖူကိေကအိခ်ိႏွင့္ အဆက္အသြယ္ရကာ ဂ်ပန္ႏုိင္ငံသုိ႔ ေရာက္သြားသည္။ ဂ်ပန္ျပည္တြင္ ဗမာ့လြတ္လပ္ေရး စီမံကိန္း စာတမ္းတရပ္ကုိ ေရးဆြဲကာ ဂ်ပန္စစ္အာဏာပုိင္မ်ားႏွင့္ ညႇိႏႈိင္းခဲ့သည္။ ယင္းစီမံကိန္းအရ ဗမာျပည္အတြင္းမွ မ်ိဳးခ်စ္လူငယ္မ်ားကုိ စုစည္းကာ အလီလီခြဲလ်က္ ဂ်ပန္ျပည္သုိ႔ ပုိ႔ေပးခဲ့သည္။ ဤမ်ိဳးခ်စ္ လူငယ္တစုသည္ပင္လွ်င္ ေနာင္ေသာအခါတြင္ ဗုိလ္ေတဇ (ခ) ဗုိလ္ေအာင္ဆန္း ေခါင္းေဆာင္သည့္ ရဲေဘာ္သုံးက်ိပ္ ျဖစ္လာခဲ့သည္။ ဤမ်ိဳးခ်စ္လူငယ္မ်ားသည္ ဗမာ့လြတ္လပ္ေရး တပ္မေတာ္ (ဘီအုိင္ေအ) ကုိ ယုိးဒယား (ယခု ထုိင္း) ႏုိင္ငံ ဘန္ေကာက္တြင္ ဖြဲ႕စည္းတည္ေထာင္ကာ ဗမာႏုိင္ငံအတြင္းသုိ႔ ဂ်ပန္မ်ားႏွင့္အတူ ၀င္ေရာက္ တုိက္ခုိက္ခဲ့သည္။
ဂ်ပန္ တပ္မေတာ္က ဗမာႏုိင္ငံကုိ သိမ္းၿပီးေသာအခါ အင္အားႀကီးထြားလာၿပီး ပရမ္းပတာ ျဖစ္လာေသာ ဗမာ့လြတ္လပ္ေရး တပ္မေတာ္ကုိ အင္အားေလ်ာ့ခ်ၿပီး ဗမာ့ကာကြယ္ေရးတပ္မေတာ္ (ဘီဒီေအ) အျဖစ္ ျပန္လည္ဖြဲ႔စည္းသည့္အခါ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း သည္ဘ စစ္ေသနာပတိ ျဖစ္လာသည္။ ၁၉၄၂ ခု စက္တင္ဘာလတြင္ သူနာျပဳဆရာမ ေဒၚခင္ၾကည္ႏွင့္ လက္ထပ္သည္။ ဗမာႏုိင္ငံကုိ ဂ်ပန္က ေရႊရည္စိမ္လြတ္လပ္ေရး ေပးေသာအခါ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းသည္ စစ္၀န္ႀကီးႏွင့္ စစ္ေသနာပတိ ျဖစ္လာသည္။ ဖက္ဆစ္ဂ်ပန္ စစ္အုပ္ခ်ဳပ္ေရးသမားမ်ားသည္ ဗမာႏုိင္ငံႏွင့္ ျပည္သူတုိ႔အား ဖက္ဆစ္ႏုိင္ငံ၏ လက္ေအာက္ခံႏုိင္ငံ တစ္ႏုိင္ငံသဖြယ္ သေဘာထား လာၾကသည္။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ၁၉၄၄ ခုႏွစ္၊ ၾသဂုတ္လအတြင္းတြင္ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းႏွင့္ သခင္စုိးတုိ႔ ဦးေဆာင္ၿပီး ဖက္ဆက္တုိက္ဖ်က္ေရး ျပည္သူ႔လြတ္လပ္ေရးအဖြဲ႔ခ်ဳပ္ (ဖတပလ) [ဖက္ဆစ္ဆန္႔က်င္ေရး ျပည္သူ႔လြတ္လပ္ေရးအဖြဲ႔ခ်ဳပ္ (ဖဆပလ)] ကုိ ဖြဲ႔စည္းတည္ေထာင္က ၁၉၄၅ ခုႏွစ္ မတ္လ ၂၇ ရက္ေန႔တြင္ ဗမာ့ကာကြယ္ေရး တပ္မေတာ္သည္ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း၏ တုိက္႐ုိက္ကြပ္ကဲ ၫႊန္ၾကားမႈျဖင့္ ဖက္ဆစ္ဂ်ပန္တုိ႔ကုိ အတိအလင္း စစ္ေၾကညာက ဖက္ဆစ္ေတာ္လွန္ေရးကုိ ဆင္ႏႊဲခဲ့သည္။ ဒုတိယကမၻာစစ္ႀကီး ၿပီးေနာက္တြင္ ဗမာ့တပ္မေတာ္ကုိ ဂႏၵီစာခ်ဳပ္အရ ဆက္လက္ဖြဲ႔စည္း တည္ေထာင္ၿပီးေနာက္ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းသည္ တပ္မေတာ္မွ ႏႈတ္ထြက္ကာ ႏုိင္ငံေရးေခါင္းေဆာင္ ဖဆပလ ဥကၠ႒အျဖစ္ တုိင္းျပည္တာ၀န္ကုိ ဆက္လက္ထမ္းေဆာင္ခဲ့သည္။
ဒုတိယကမၻာစစ္အၿပီးတြင္ ဗမာႏုိင္ငံ ဘုရင္ခံ ဆာေဒၚမန္စမစ္က ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း အပါအ၀င္ ဖဆပလ ေခါင္းေဆာင္မ်ားအား ဘုရင္ခံ၏ အမႈေဆာင္ေကာင္စီတြင္ ရာထူးလက္ခံရန္ စကားကမ္းလွမ္းေသာ္လည္း ဖဆပလမွ ခ်မွတ္ထားေသာ စည္းကမ္းခ်က္မ်ား အတုိင္း မရ၍ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းတုိ႔က လက္မခံခဲ့ဘဲ၊ ဘုရင္ခံ၏ စကၠဴျဖဴစီမံကိန္း တုိက္ဖ်က္ေရးကုိသာ ျပည္သူလူထုအား စည္း႐ုံးကာ အင္တုိက္အားတုိက္ ေဆာင္ရြက္ခဲ့သျဖင့္ ပုလိပ္သပိတ္အပါအ၀င္ အေထြေထြ အမႈထမ္းေပါင္းစုံ သပိတ္ႀကီး ေပၚေပါက္လာၿပီး၊ နယ္ခ်ဲ႕ အဂၤလိပ္တုိ႔၏ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး ရပ္တန္႔သြားခဲ့ရသည္။ ၿဗိတိန္အစုိးရလည္း ဘုရင္ခံ ဆာေဒၚမန္စမစ္ကုိ အဂၤလန္သို႔ ျပန္ေခၚၿပီး ဘုရင္ခံအသစ္ အျဖစ္ ဆာဟူးဘတ္ရန္႔စ္ကုိ ခန္႔အပ္လုိက္သည္။ ဘုရင္ခံသစ္ ဆာဟူးဘတ္ရန္႔စ္က ဗုိလ္ခ်ဳပ္တုိ႔ အလုိက် အစုိးရဖြဲ႕စည္းရန္ စကား ကမ္းလွမ္းလာေတာ့သည္။ ထုိကမ္းလွမ္းခ်က္မ်ားကုိ ဖဆပလႏွင့္ ေဆြးေႏြးညႇိႏႈိင္းၾကၿပီးေနာက္ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းႏွင့္ ဖဆပလ ေခါင္းေဆာင္မ်ားသည္ ဘုရင္ခံ၏ အမႈေဆာင္ေကာင္စီ၀င္ ရာထူးမ်ားကုိ လက္ခံယူလုိက္ၾကသည္။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ၁၉၄၆ ခုႏွစ္၊ စက္တင္ဘာလ ၂၈ ရက္ေန႔မွ စ၍ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းသည္ ဘုရင္ခံ၏ အမႈေဆာင္ေကာင္စီ ဒုတိယဥကၠ႒ ျဖစ္လာသည္။ ထုိေနာက္ တစ္ႏွစ္အတြင္း လုံး၀ လြတ္လပ္ေရးရရွိေရး ေဆာင္ပုဒ္အရ ဗမာ့လြတ္လပ္ေရးကိစၥ ေဆြးေႏြးရန္ ၿဗိတိသွ် ေလဘာအစုိးရ၏ ဖိတ္ၾကားခ်က္အရ ဗမာ့ကုိယ္စားလွယ္အဖြဲ႕ကုိ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း ဦးေဆာင္ၿပီး ၁၉၄၇ ခု၊ ဇန္န၀ါရီလတြင္ လန္ဒန္သုိ႔ သြားေရာက္ခဲ့သည္။ ထုိေဆြးေႏြးပြဲမွ ဗမာႏုိင္ငံအား တစ္ႏွစ္အတြင္း လြတ္လပ္ေရးေပးမည့္ ေအာင္ဆန္း-အက္တလီ စာခ်ဳပ္ ခ်ဳပ္ဆုိႏုိင္ခဲ့သည္။
သုိ႔ေသာ္ ဗမာႏုိင္ငံကုိ လြတ္လပ္ေရးေပးရာတြင္ ၿဗိတိသွ်တုိ႔က ေတာင္တန္းေဒသမ်ားကုိ ခ်န္ထားလုိေသာေၾကာင့္ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ ေအာင္ဆန္း က ေတာင္တန္းေဒသကုိပါ တပါတည္း လြတ္လပ္ေရးေပးရန္ ေတာင္းဆုိခဲ့ၿပီး ေတာင္တန္းေဒသႏွင့္ ဗမာျပည္မ ေပါင္းစည္းေရးအတြက္ အားသြန္ ႀကိဳးပမ္းခဲ့ျပန္သည္။ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း၏ ႀကိဳးစား႐ုိးသားမႈေၾကာင့္ ေတာင္တန္းေဒသ တုိင္းရင္းသားေခါင္းေဆာင္မ်ား၏ ယုံၾကည္ကုိးစားမႈကုိပါ ရရွိခဲ့ၿပီး၊ ဗမာႏုိင္ငံသမုိင္းတြင္ အေရးပါေသာ တုိင္းရင္းသားေပါင္းစုံ ေသြးစည္းညီၫြတ္ေရး သေကၤတျဖစ္သည့္ ပင္လုံစာခ်ဳပ္ကုိ ခ်ဳပ္ဆုိႏုိင္ခဲ့သည္။ ထုိလုပ္ငန္းမ်ား ၿပီးစီး၍ လြတ္လပ္ေရးရရန္ ေသခ်ာေသာ အေျခအေနသုိ႔ ေရာက္ေသာအခါ လြတ္လပ္ေသာ ဗမာႏုိင္ငံ၏ ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံ ဥပေဒေရးဆြဲၾကမည့္ တုိင္းျပဳျပည္ျပဳလႊတ္ေတာ္အတြက္ ေရြးေကာက္ပြဲႀကီးကုိ ၁၉၄၇ ခု၊ ဧၿပီလတြင္ ေအာင္ျမင္စြာ က်င္းပႏုိင္ခဲ့သည္။ ယင္းသုိ႔ ဗမာ့လြတ္လပ္ေရး ဗိမာန္ႀကီး ၿပီးခါနီးအခ်ိန္ လြတ္လပ္ေသာ ဗမာႏုိင္ငံ တည္ေထာင္ေရး အားသြန္ႀကိဳးပမ္းေနဆဲတြင္ နယ္ခ်ဲ႕လက္ပါးေစ ဦးေစာႏွင့္ အေပါင္းအပါတုိ႔၏ ရက္စက္ယုတ္မာစြာ လုပ္ၾကံသတ္ျဖတ္မႈ ေၾကာင့္ ၁၉၄၇ ခုႏွစ္၊ ဇူလုိင္လ (၁၉) ရက္ေန႔တြင္ အျခားေသာ လုပ္ေဖာ္ကို္င္ဖက္ တုိင္းျပည္ေခါင္းေဆာင္ အာဇာနည္ႀကီးမ်ားႏွင့္အတူ က်ဆုံးခဲ့ရေပသည္။
------------------------
သခင္ျမ (၁၈၉၇-၁၉၄၇)
သခင္ျမသည္ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း ေခါင္းေဆာင္ေသာ ၀န္ႀကီးအဖြဲ႕တြင္ ျပည္ထဲေရး၀န္ႀကီးအျဖစ္ တာ၀န္ထမ္းေဆာင္ခဲ့သည္။
ကြယ္လြန္သူ အမ်ိဳးသား အာဇာနည္ ေခါင္းေဆာင္ႀကီး သခင္ျမသည္ ျပည္ၿမိဳ႕နယ္ ထုံးဘုိရြာဇာတိျဖစ္သည္။ အဖ ဦးဘုိးခၽြန္ႏွင့္ အမိ ေဒၚသက္လယ္တုိ႔မွ ၁၈၉၇ ခုႏွစ္၊ ေအာက္တုိဘာလ (၇) ရက္ေန႔တြင္ ဖြားျမင့္သည္။ ငယ္နာမည္ ေမာင္ဘေရႊျဖစ္သည္။ ႏွမ မျမေငြ တစ္ဦးသာရွိ၍ ေနာင္အခါ သီလရွင္၀တ္သြားၿပီး ေဒၚေခမာ၀တီ ျဖစ္လာခဲ့သည္။ သာယာ၀တီ ေအဘီအမ္ေက်ာင္းမွ သတၱမတန္း ေအာင္ၿပီး ဆယ္တန္းကုိ ရန္ကုန္ဘက္ပတစ္ အထက္တန္းေက်ာင္းမွ ေအာင္ျမင္ခဲ့သည္။ ၁၉၁၈ ခုႏွစ္တြင္ ရန္ကုန္ေကာလိပ္ႏွင့္ ကုိးလ္ကတၱားတကၠသုိလ္တုိ႔မွ အုိင္အက္စီတန္းကုိ ဓာတုေဗဒဂုဏ္ထူးျဖင့္ ေအာင္ျမင္ခဲ့သည္။ ၁၉၂၀ ျပည့္ႏွင့္ တကၠသုိလ္ သပိတ္ေမွာက္ ေကာင္စီတြင္ ဒုတိယဥကၠ႒ ျဖစ္ခဲ့သည္။ ယင္း သပိတ္ေနာက္ ေပၚလာေသာ အမ်ိဳးသားပညာေရး ေကာင္စီတြင္လည္း အဖြဲ႔၀င္တစ္ဦး ျဖစ္႐ုံမက ၾကည့္ျမင္တုိင္ အမ်ိဳးသား အထက္တန္းေက်ာင္းအုပ္လည္း လုပ္ခဲ့ဖူးသည္။ ၁၉၂၄ ခုႏွစ္တြင္ ဘီအက္စ္စီတန္းကုိ ဓာတုေဗဒ ဂုဏ္ထူးျဖင့္ အမ်ိဳးသားေကာလိပ္မွပင္ ေအာင္ျမင္ခဲ့သည္။ ၁၉၂၆ ခုႏွစ္တြင္ ေဒၚခင္ၫြန္႔ႏွင့္ လက္ထပ္သည္။
၁၉၂၇ ခုႏွစ္တြင္ ဥပေဒ ၀ိဇၹာဘြဲ႔ေအာင္ၿပီးေသာအခါ သာယာ၀တီသုိ႔ ျပန္၍ ေရွ႕ေနအလုပ္ျဖင့္ အသက္ေမြးသည္။ ၁၉၃၀ ျပည့္ႏွစ္ ေတာင္သူလယ္သမား အေရးေတာ္ပုံတြင္ အေရးေတာ္ပုံသားမ်ားဘက္မွ ေရွ႕ေနလုိက္ရာမွ ထင္ရွားလာသည္။ ၁၉၃၆ ခုႏွစ္ ေရာက္ေသာ္ တုိ႔ဗမာအစည္းအ႐ုံး၀င္ရာမွ သခင္ျဖစ္လာၿပီး သခင္ျမဟု ထင္ရွားလာခဲ့သည္။ ထုိ႔ေနာက္ တုိ႔ဗမာအစည္းအ႐ုံး၏ ကုိယ္ပြားျဖစ္ေသာ "ကုိယ္မင္းကုိယ္ခ်င္းအဖြဲ႔" ၏ ဥကၠ႒ျဖစ္လာသည္။ ကုိယ္မင္းကုိယ္ခ်င္းအဖြဲ႕၏ တာ၀န္ေပးခ်က္အရ သာယာ၀တီေတာင္ပုိင္းမွ အမတ္အျဖစ္ ၀င္ေရာက္ယွဥ္ၿပိဳင္ရာ အေရြးခံရ၍ ၉၁ ဌာနေခတ္ ဥပေဒျပဳလႊြတ္ေတာ္အမတ္ ျဖစ္လာသည္။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ဥပေဒျပဳ လႊတ္ေတာ္အတြက္ ပထမဆုံး အေရြးခံရေသာ သခင္အမတ္ သုံးဦးအနက္ တစ္ဦးအပါအ၀င္ ျဖစ္ခဲ့သည္။ ထုိသုိ႔ အမတ္အျဖစ္ အေရြးခံရ ေသာ္လည္း အဂၤလိပ္ နယ္ခ်ဲ႕အုပ္စုိးမႈကုိ ဆန္႔က်င္သည့္အေနျဖင့္ အမတ္လစာမယူသည့္ သခင္အမတ္တစ္ဦးလည္း ျဖစ္သည္။
ျပည္သူ႔အေရးေတာ္ပုံပါတီ ဖြဲ႕ေသာအခါတြင္ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းက ျပည္ပဆက္သြယ္ေရး တာ၀န္ယူၿပီး သခင္ျမက ျပည္တြင္း ေခါင္းေဆာင္ တာ၀န္ယူခဲ့သည္။ ၁၉၄၁ ခုႏွစ္တြင္မူ တုိ႔ဗမာအစည္းအ႐ုံး ဥကၠ႒အျဖစ္ တင္ေျမႇာက္ခံရသည္။ ရဲေဘာ္သုံးက်ိပ္ ဂ်ပန္ႏုိင္ငံသုိ႔ စစ္ပညာသင္ သြားႏုိင္ေရးအတြက္ စီစဥ္ေဆာင္ရြက္ေပးခဲ့ရသူ တစ္ဦးလည္းျဖစ္သည္။ ေဒါက္တာ ဘေမာ္ ဦးေဆာင္ေသာ ဂ်ပန္ေခတ္ လြတ္လပ္ေရး အစုိးရအဖြဲ႔တြင္ ဒုတိယ၀န္ႀကီးခ်ဳပ္ ျဖစ္ခဲ့သည္။ ဖက္ဆစ္ေတာ္လွန္ေရးအတြက္ ဖဆပလကုိ ဖြဲ႔ေသာအခါ ျပည္သူ႔အေရးေတာ္ပုံပါတီကုိ ကုိယ္စားျပဳ၍ သခင္ျမလညး္ ပါ၀င္ခဲ့သည္။ ၁၉၄၅ ခုႏွစ္တြင္ ျပည္သူ႔အေရးေတာ္ပုံပါတီကုိ ျမန္မာျပည္ ဆုိရွယ္လစ္ပါတီဟု ျပင္ဆင္ဖြဲ႔စည္းေသာအခါ သခင္ျမပင္ ဥကၠ႒ ျဖစ္လာသည္။ စစ္ၿပီးစ ဖဆပလ အဖြဲ႔၏ ဗဟုိအလုပ္အမႈေဆာင္ တစ္ဦးလည္း ျဖစ္သည္။ စစ္ၿပီးေခတ္ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း ဦးစီးေသာ ၾကားျဖတ္အစုိးရအဖြဲ႔တြင္ ဘ႑ာေရးႏွင့္ အခြန္ေတာ္ဌာန ၀န္ႀကီး တာ၀န္မ်ား ယူခဲ့ရသူလည္း ျဖစ္သည္။ ထုိ႔ေနာက္ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ေရးဆြဲေရးေကာ္မတီ ဥကၠ႒ႏွင့္ တုိင္းျပဳျပည္ျပဳလႊတ္ေတာ္ ယာယီသဘာပတိ တာ၀န္မ်ား အေပးခံရသည္။ ေအာင္ဆန္း-အက္တလီ စာခ်ဳပ္ခ်ဳပ္ဆုိရန္ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း ေခါင္းေဆာင္သည့္ လန္ဒန္သြား ဗမာကုိယ္စားလွယ္အဖြဲ႔တြင္လည္း ပါ၀င္ခဲ့သည္။ လယ္သီးစား ဥပေဒဋီကာ ကုိလည္း ေရးသားခဲ့ေသးသည္။ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းႏွင့္ အျခားေခါင္းေဆာင္ႀကီးမ်ားႏွင့္အတူ မသမာသူတုိ႔ လက္ခ်က္ျဖင့္ ၁၉၄၇ ခုႏွစ္၊ ဇူလုိင္လ (၁၉) ရက္၊ စေနေန႔၊ နံနက္ ၁၀ နာရီ၊ ၃၇ မိနစ္တြင္ အသက္ဆုံး႐ႈံးခဲ့ရရွာသည္။
--------------------------
ဦးဘခ်ိဳ (၁၈၉၃-၁၉၄၇)
ဒီးဒုတ္ ဦးဘခ်ိဳမွာ ေျမာင္းျမဇာတိ ျဖစ္သည္။ အဖ ဗမာ ေဆးဆရာႀကီး ဦးဘုိးစာႏွင့္ အမိ ေဒၚျမစ္တုိ႔မွ ၁၈၉၃ ခု၊ ဧၿပီလ ၂၄ ရက္ေန႔တြင္ ဖြားျမင္သည္။ အသက္ ၁၄ ႏွစ္တြင္ ေျမာင္းျမၿမိဳ႕ ဆရာ ဦးေမာင္ေမာင္ ေက်ာင္းမွ သတၱမတန္းကုိ အထူးေအာင္၍ စေကာလားရွစ္ ပညာသင္ဆု ရရွိခဲ့သည္။ ထုိေနာက္ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ရွိ စိန္ေပါလ္ေက်ာင္းတြင္ ဆက္လက္ပညာသင္ယူရာ ၁၀ တန္းကုိ အထူးေအာင္ေသာ ေၾကာင့္ ပညာသင္ဆု ထပ္ရသည္။ ရန္ကုန္တကၠသုိလ္တြင္ ဘီေအအထက္တန္းေက်ာင္း တက္ေနဆဲ မ်က္စိေရာဂါေၾကာင့္ တကၠသုိလ္မွ ထြက္ခဲ့ရသည္။ ေပါင္းတည္ႏွင့္ ဟသၤာတၿမိဳ႕မ်ားတြင္ အစိုးရ ေက်ာင္းဆရာအျဖစ္ အမႈထမ္းခဲ့သည္။ ပညာအုပ္လည္း လုပ္ခဲ့ဖူးသည္။ ၁၉၂၀ တြင္ ေဒၚလွေမႏွင့္ လက္ထပ္သည္။ အမ်ိဳးသားေက်ာင္းမ်ား ဖြင့္လာေသာအခါ အစုိးရ၀န္ထမ္းမွ ထြက္ၿပီး အမ်ိဳးသားေကာလိပ္ တြင္ ျမန္မာစာဆရာ ၀င္လုပ္သည္။ အစုိးရအေထာက္အပံ့ မယူေသာ အမ်ိဳးသားေက်ာင္းဆရာလည္း လုပ္ခဲ့ဖူးသည္။ တစ္ပတ္ တစ္ႀကိမ္ ထုတ္ "ျမန္မာ့ ရီဗ်ဴးဂ်ာနယ္" ကုိ အယ္ဒီတာခ်ဳပ္အျဖစ္ ဦးစီးထုတ္ေ၀ခဲ့သည္။ ထုိေနာက္ "ဒီးဒုတ္ဂ်ာနယ္" ကုိ ၁၉၂၅ ခုႏွစ္တြင္ ဦးစီးထုတ္ေ၀ရာတြင္ ဒီးဒုတ္ဦးဘခ်ိဳဟု ထင္ရွားလာသည္။
ဆရာႀကီးသည္ အဂၤလိပ္-ျမန္မာႏွင့္ ပါဠိစာေပမ်ားတြင္ ႏွံ႔စပ္ၿပီး ေဆးက်မ္း၊ ေဗဒင္၊ နကၡတ္ႏွင့္ အဂၢိရတ္ပညာမ်ားကုိလည္း လုိက္စားခဲ့ သည္။ ဗမာသီခ်င္းႀကီးကုိလည္း စည္းစနစ္က်စြာ တတ္ေျမာက္သူတစ္ဦး ျဖစ္သည္။ တူရိယာ၊ ကဗ်ာ၊ ဂီတာကုိ ျမတ္ႏုိးၿပီး ေစာင္းေကာက္ ကုိလည္း ပုိင္ႏုိင္စြာ တီးတတ္သည္။ ဗမာ သီခ်င္းႀကီး၊ သီခ်င္းခန္႔မ်ားကုိ မူမွန္အတုိင္း ျဖစ္ေစရန္ "ဂီတ၀ိေသာ ဓနိ" က်မ္းကုိလည္း တည္းျဖတ္ခဲ့သည္။ ၁၉၃၈ ခုႏွစ္အတြင္း ဒီးဒုတ္ ေန႔စဥ္သတင္းစာကုိ ထုတ္ေ၀ခဲ့သည္။ ဆရာႀကီးသည္ သတင္းစာဆရာ၊ အယ္ဒီတာ၊ စာေရးဆရာ စသည့္ စာေပသမားတစ္ဦး အေနျဖင့္ ျပည္သူလူထု ႏုိင္ငံေရး အသိတရား ႏုိးၾကားေစသည့္ စာေပမ်ားကုိလည္း ေရးသားခဲ့သည္။ အဂၤလိပ္တုိ႔ေပးေသာ ဒုိင္အာခီအုပ္ခ်ဳပ္ေရးႏွင့္ ၉၁ ဌာန အုပ္ခ်ဳပ္ေရးတုိ႔ကုိ ဆန္႔က်င္ခဲ့သည္။ ေဖဘီယန္ (Fabian) ပါတီကုိလည္း တည္ေထာင္ခဲ့ၿပီး ဥကၠ႒အျဖစ္တာ၀န္ယူခဲ့သည္။ ဗမာႏုိင္ငံ စာေရးဆရာအသင္း ဥကၠ႒လည္း ျဖစ္ခဲ့ေသးသည္။ ၁၉၃၆ ခုႏွစ္၊ တကၠသုိလ္ သပိတ္ေမွာက္ ေက်ာင္းသားမ်ား ေစာင့္ေရွာက္ေရးအဖြဲ႕၀င္ တစ္ဦးအျဖစ္လည္း တာ၀န္ယူခဲ့သည္။ ဂ်ပန္ေခတ္ အဓိပတိ ေဒါက္တာဘေမာ္ အစုိးရလက္ထက္တြင္ အတုိင္ပင္ခံ လႊတ္ေတာ္အမတ္အျဖစ္ ထမ္းေဆာင္ခဲ့သည္။ စာေရးဆရာအသင္း နာယကလည္း ျဖစ္သည္။ ဗမာႏုိင္ငံ လုံး၀လြတ္လပ္ေရး ရရွိ ႀကိဳးပမ္းရန္အတြက္ ဖဆပလ အဖြဲ႔ခ်ဳပ္ ဖြဲ႔စည္းေသာအခါ ၀င္ေရာက္ ေဆာင္ရြက္သည္။ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း ေခါင္းေဆာင္ေသာ ဖဆပလ ၾကားျဖတ္အစုိးရအဖြဲ႔တြင္ ျပန္ၾကားေရး၀န္ႀကီးအျဖစ္ တာ၀န္ယူခဲ့သည္။ တုိင္းျပဳျပည္ျပဳ လႊတ္ေတာ္တြင္ ဗမာႏုိင္ငံ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ေရးဆြဲေရး ေကာ္မတီအဖြဲ႔၀င္အျဖစ္ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း၊ သခင္ျမတုိ႔ႏွင့္အတူ အထူးအပင္ပန္းခံ၍ ေဆာင္ရြက္ခဲ့သည္။ ခ်င္းျပည္နယ္ ထီးလင္းၿမိဳ႕တြင္ က်င္းပေသာ ခ်င္း-ဗမာ ခ်စ္ၾကည္ေရး ေက်ာက္တုိင္ဖြင့္ပြဲ အခမ္းအနားသုိ႔ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း ကုိယ္စားအျဖစ္ လည္းေကာင္း၊ ျပန္ၾကားေရး၀န္ႀကီး အေနျဖင့္ လည္းေကာင္း တက္ေရာက္ခဲ့သည္။
၁၉၄၇ ခု ဇူလုိင္လ ၁၉ ရက္၊ နံနက္ ၁၀ နာရီ၊ ၃၇ မိနစ္တြင္ အျခား ေခါင္းေဆာင္ႀကီးမ်ားႏွင့္အတူ လုပ္ၾကံခံရၿပီး မြန္းလြဲ ၁ နာရီ ၄၅ မိနစ္ အခ်ိန္တြင္ ကြယ္လြန္သည္။
--------------------------
ဦးရာဇတ္ (၁၈၉၈-၁၉၄၇)
အမ်ိဳးသား အာဇာနည္ ေခါင္းေဆာင္ႀကီး ဦးရာဇတ္သည္ အၿငိမ္းစား တုိက္ပုိင္ အင္စပက္ေတာ္ မစၥတာ ေအရာမန္ႏွင့္ ေဒၚညိမ္းလွ တုိ႔၏ သားျဖစ္သည္။ ဆရာႀကီးကုိ မိတၳီလာ၌ ၁၈၉၈ ခုႏွစ္ ဇန္န၀ါရီ ၁၉ ရက္ေန႔တြင္ ဖြားျမင္သည္။ မႏၲေလး စက္စလီ ေယာက္်ားကေလး ေက်ာင္းမွ ဆယ္တန္းကုိ ပါဠိ၊ အဂၤလိပ္စာ ဂုဏ္ထူးတုိ႔ျဖင့္ ေအာင္ျမင္ခဲ့သည္။ တကၠသုိလ္တြင္ ပညာသင္ေနစဥ္ ၁၉၂၀ ျပည့္ႏွစ္ တကၠသုိလ္ သပိတ္တြင္ ပါ၀င္ခဲ့သည္။
၁၉၂၁ ခုတြင္ မႏၲေလး ဗဟုိ အမ်ိဳးသား အထက္တန္း ေက်ာင္းႀကီကို ဦးစီးဖြင့္လွစ္ခဲ့ၿပီး ထုိေက်ာင္း၌ အထက္တန္းျပ ဆရာ လုပ္သည္။ ၁၉၂၂ ခုတြင္ အမ်ိဳးသား ပညာေရးအဖြဲ႔ႀကီး၏ ဘီေအစာေမးပြဲႀကီးကုိ ေအာင္ျမင္ခဲ့၍ ေအရာဇတ္ ဘီေအ (ေနရွင္နယ္) အမည္ခံခဲ့သည္။ ၁၉၂၂ ခုႏွစ္မွ ၁၉၄၁ ခုႏွစ္တုိင္ ဗဟုိအမ်ိဳးသား အထက္တန္းေက်ာင္းတြင္ ေက်ာင္းအုပ္ဆရာႀကီးအျဖစ္ ထမ္းရြက္ခဲ့သည္။ ဗဟုိ အမ်ိဳးသား အထက္တန္းေက်ာင္းအုပ္အျဖစ္ ေဆာင္ရြက္စဥ္ ရဲၫြန္႔တပ္ဖြဲ႔စည္းၿပီး ေက်ာင္းသားလူငယ္မ်ားကုိ စစ္ပညာသင္ေပး႐ုံမက မ်ိဳးခ်စ္စိတ္လည္း သြင္းေပးသည္။ ၁၉၃၈ ခုတြင္ ေရႊဘုိသူ ေဒၚခင္ခင္ႏွင့္ လက္ထပ္သည္။ ၁၉၄၅ တြင္ စစ္အတြင္းက ပိတ္ထားခဲ့ရေသာ အမ်ိဳးသားေက်ာင္းႀကီးကုိ ျပန္လည္ဖြင့္လွစ္ေသာအခါ အမ်ိဳးသားေက်ာင္းတြင္ ဆရာျပန္လုပ္သည္။ အထက္ဗမာႏုိင္ငံလုံးဆုိင္ရာ ဖဆပလ အဖြဲ႔ ဥကၠ႒လည္း ျဖစ္လာသည္။ ဗမာ-မြတ္စလင္ အသင္းဥကၠ႒လည္း ျဖစ္ခဲ့သည္။ ဗမာႏုိင္ငံ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ေရးဆြဲေရး ေကာ္မတီ၀င္တစ္ဦးလည္း ျဖစ္သည္။ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း ဦးေဆာင္ေသာ ၾကားျဖတ္အစုိးရအဖြဲ႔တြင္ ပညာေရးႏွင့္ အမ်ိဳးသားစီမံကိန္းဌာန ၀န္ႀကီးအျဖစ္ တာ၀န္ယူေနစဥ္ အျခားေခါင္းေဆာင္ႀကီးမ်ားႏွင့္အတူ မသမာသူတုိ႔၏ လက္ခ်က္ျဖင့္ ၁၉၄၇ ခု၊ ဇူလုိင္လ ၁၉ ရက္၊ စေနေန႔၊ နံနက္ ၁၀ နာရီ၊ ၃၇ မိနစ္တြင္ လုပ္ၾကံခံရၿပီး အသက္ဆုံး႐ႈံးခဲ့သည္။
--------------------------
မန္းဘခုိင္ (၁၉၀၃-၁၉၄၇)
ကရင္အမ်ိဳးသား အာဇာနည္ ေခါင္းေဆာင္ႀကီး မန္းဘခုိင္သည္ ဟသၤာတၿမိဳ႕နယ္ ယုန္တလင္းရြာဇာတိျဖစ္သည္။ အဖ ယုန္တလင္း ရြာသူႀကီး မန္းေပကုန္းႏွင့္ အမိေဒၚပုျဖစ္သည္။ ေမြးသကၠရာဇ္မွာ ၁၉၀၃ ခုႏွစ္၊ ေအာက္တုိဘာလ ၂၆ ရက္ ျဖစ္သည္။ ဟသၤတာၿမိဳ႕၊ ေအဘီအမ္ေက်ာင္းတြင္ ပညာသင္ယူခဲ့ရာ ၁၉၂၀ ျပည့္ႏွစ္တြင္ သတၱမတန္းေအာင္သည္။ ကရင္ဘာသာသင္ ေက်ာင္းတစ္ေက်ာင္းကုိ ဦးစီးဖြင့္လွစ္ခဲ့သူ တစ္ဦးျဖစ္သည္။ ၁၉၃၇ ခုတြင္ ပုသိမ္ေျမာက္ပုိင္းမွ အမတ္အျဖစ္ အေရြးခံရသည္။ ၁၉၃၈ ခုတြင္ ပဲခူးသူ ေဒၚခင္နီႏွင့္ လက္ထပ္သည္။ ၁၉၄၁ ခုတြင္ တရားေရးဌာန အတြင္း၀န္ျဖစ္ခဲ့သည္။ ဖက္ဆစ္ေတာ္လွန္ေရးတြင္လည္း ပါ၀င္ခဲ့႐ုံမက ကရင္-ဗမာ ခ်စ္ၾကည္ေရးကုိ အထူးေဆာင္ရြက္ခဲ့သူ တစ္ဦးလည္းျဖစ္သည္။ စစ္ၿပီးေခတ္တြင္ ဖဆပလ ဗဟုိအလုပ္အမႈေဆာင္ လူႀကီးတစ္ဦး ျဖစ္လာသည္။ ကရင္လူငယ္မ်ား အစည္းအ႐ုံး ဥကၠ႒အျဖစ္ တင္ေျမႇာက္ျခင္းခံရသည္။ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းဦးေဆာင္ေသာ ၾကားျဖတ္အစုိးရ အဖြဲ႔တြင္ စက္မႈလက္မႈႏွင့္ အလုပ္သမား၀န္ႀကီးဌာန ၀န္ႀကီးလည္း ျဖစ္သည္။ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းႏွင့္အတူ လုပ္ၾကံခံရ၍ ၁၉၄၇ ခု၊ ဇူလုိင္လ ၁၉ ရက္တြင္ ကြယ္လြန္ခဲ့သည္။
--------------------------
မုိင္းပြန္ေစာ္ဘြားႀကီး စ၀္စံထြန္း (၁၉၀၇-၁၉၄၇)
မုိင္းပြန္ေစာ္ဘြားႀကီး စ၀္ခြန္ထီးႏွင့္ ေျမာက္နန္းေဆာင္ မဟာေဒ၀ီ နန္းစိန္ဥတုိ႔၏ သား စပ္စံထြန္းသည္ ၁၉၀၇ ေမလ ၃၁ ရက္ေန႔ဖြား ျဖစ္သည္။ ေတာင္ႀကီးၿမိဳ႕ ရွမ္းေစာ္ဘြား သားမ်ား အထက္တန္းေက်ာင္းမွ ဆယ္တန္းေအာင္သည္။ မႏၲေလး ပုလိပ္အတတ္သင္ေက်ာင္း လည္း တက္ခဲ့ဖူးသည္။ ထုိ႔ေနာက္ ပုလိပ္အရာရွိအျဖစ္ ေခတၱ အမႈထမ္းခဲ့သည္။ ၁၉၂၈ ခုတြင္ ေစာ္ဘြားအျဖစ္ ခံယူလုိက္၍ မုိင္းပြန္ ေစာ္ဘြားႀကီး ျဖစ္လာသည္။ ၁၉၃၂ ခုတြင္ မုိးမိတ္ ေစာ္ဘြားႀကိး၏ သမီး စ၀္ခင္ေသာင္းႏွင့္ လက္ထပ္သည္။ ရွမ္းျပည္နယ္တြင္ သိပၸံနည္းက် စုိ္က္ပ်ိဳးေရးလုပ္ငန္းမ်ား ထြန္းကားလာေစရန္ ႀကိဳးပမ္းခဲ့သူတစ္ဦးလည္း ျဖစ္သည္။ အဂၤလန္ႏုိင္ငံမွ စုိက္ပ်ိဳးေရးဆုိင္ရာ ေခတ္မီစာအုပ္မ်ား၊ ကိရိယာ တန္ဆာပလာမ်ားႏွင့္ သီးႏွံမ်ိဳးေစ့မ်ားကုိပင္ မွာယူခဲ့ဖူးသည္။ ဒုတိယကမၻာစစ္ႀကီး ၿပီး၍ အဂၤလိပ္မ်ား ဗမာႏုိင္ငံသုိ႔ ျပန္၀င္လာေသာ ယင္းႏွင့္အတူ ပါလာေသာ စကၠဴျဖဴအုပ္ခ်ဳပ္ေရးကုိ ဆန္႔က်င္ခဲ့သူျဖစ္သည္။ ေတာင္တန္းႏွင့္ ေျမျပန္႔ ေသြးခြဲ၍ အုပ္ခ်ဳပ္သည္ကုိ မလုိလား၍ ေျမျပန္႔ႏွင့္ ေတာင္တန္းစည္းလုံးညီၫြတ္ေရးအတြက္ လုံးပမ္းခဲ့သူ ျဖစ္သည္။ ထုိ႔ေၾကာင့္လည္း ပင္လုံစာခ်ဳပ္ကုိ လက္မွတ္ေရးထုိးခဲ့သည့္ ေစာ္ဘြားလည္းျဖစ္သည္။ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း ဦးေဆာင္ေသာ ၾကားျဖတ္အစုိးရ အဖြဲ႕တြင္ အတုိင္ပင္ခံ ေတာင္တန္းေဒသေရးရာ ၀န္ႀကီးျဖစ္လာသည္။ ထုိ႔ျပင္ တုိင္းျပဳျပည္ျပဳလႊတ္ေတာ္၏ ျပည္ေထာင္စုႏွင့္ ျပည္နယ္ဆုိင္ရာ ဆပ္ေကာ္မတီ၊ လူနည္းစုဆုိင္ရာ ဆပ္ေကာ္မတီ၏ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ေရးဆြဲေရးေကာ္မတီမ်ားတြင္ အဖြဲ႕၀င္လည္း ျဖစ္ခဲ့သည္။ ၁၉၄၇ ခုႏွစ္၊ ဇူလုိင္လ (၁၉) ရက္ေန႔တြင္ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းတုိ႔ႏွင့္အတူ လုပ္ၾကံခံရၿပီး ဇူလုိင္လ (၂၀) ရက္၊ မြန္းတည့္ ၁၂ နာရီတြင္ ကြယ္လြန္ခဲ့သည္။
--------------------------
ဦးဘ၀င္း (၁၉၀၁-၁၉၄၇)
နတ္ေမာက္ၿမိဳ႕ ေရွ႕ေန ဦးဖာ၊ ေဒၚစုတုိ႔၏ သားသမီး ၉ ေယာက္အနက္ ဦးဘ၀င္းသည္ အႀကီးဆုံးသားျဖစ္သည္။ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း၏ အကုိအႀကီးဆုံးျဖစ္ၿပီး ၁၉၀၁ ခု၊ ဇြန္လ ၁၁ ရက္ေန႔တြင္ ဖြားျမင္သည္။ ၁၉၁၄ ခုတြင္ နတ္ေမာက္ အလယ္တန္းေက်ာင္းမွ သတၱမတန္း ေအာင္သည္။ ဗမာ ကုိးတန္း ေအာင္ၿပီးေနာက္ အလယ္တန္းဆရာျဖစ္ စာေမးပြဲ ေအာင္ေသာအခါ နတ္ေမာက္၌ပင္ ေက်ာင္းအုပ္ ေခတၱ လုပ္သည္။ ထုိ႔ေနာက္ ေရနံေခ်ာင္း၌ ေက်ာင္းဆရာ၊ ဘီအုိစီ စာေရးဘ၀ျဖင့္ က်င္လည္ရင္း အဂၤလိပ္စာ အလြတ္ပညာသင္ေက်ာင္း တက္သည္။ ၁၉၂၄ ခုတြင္ ေရနံေခ်ာင္း အမ်ိဳးသား အထက္တန္းေက်ာင္းမွ ဆယ္တန္းကုိ သုံးဘာသာ ဂုဏ္ထူးျဖင့္ ေအာင္႐ုံမက ပထမလည္း ရသည္။ ၁၉၂၉ ခုတြင္ ရန္ကုန္တကၠသုိလ္မွ သခ်ၤာဂုဏ္ထူးတန္း ေအာင္၍ ဘီအက္စ္စီ ဘြဲ႕ရသည္။ ပထမဆုံး တကၠသုိလ္ ဘြဲ႕ရ နတ္ေမာက္သားလည္းျဖစ္သည္။ ဘဲြ႕ရၿပီးေနာက္ ေရနံေခ်ာင္း အမ်ိဳးသားအထက္တန္းေက်ာင္းတြင္ အထက္တန္းျပ ဆရာအျဖစ္ လည္းေကာင္း၊ ျဖဴးၿမိဳ႕ အမ်ိဳးသားအထက္တန္းေက်ာင္းတြင္ အထက္တန္းေက်ာင္းအုပ္အျဖစ္ လည္းေကာင္း ေဆာင္ရြက္ခဲ့သည္။ ၁၉၃၅ ခုတြင္ ေတာင္တြင္းႀကီးၿမိဳ႕မွ ဦးစံ၊ ေဒၚေရႊေမတုိ႔၏ သမီး ေဒၚခင္ေစာႏွင့္ လက္ထပ္သည္။ စစ္ၿပီးေခတ္တြင္ ေရနံေခ်ာင္းၿမိဳ႕နယ္ ဖဆပလ ဥကၠ႒ျဖစ္လာသည္။ ၁၉၄၇ ခုႏွစ္တြင္ ေထာက္ပံ့ေရးႏွင့္ ကူးသန္းေရာင္း၀ယ္ေရး၀န္ႀကီးအျဖစ္ တာ၀န္ထမ္းေဆာင္သည္။ တုိင္းျပဳျပည္ျပဳ လႊတ္ေတာ္၊ ဖြဲ႕စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ေရးဆြဲေရး ေကာ္မတီတြင္လည္း ပါ၀င္ခဲ့သည္။ ၁၉၄၇ ခု၊ ဇူလုိင္လ ၁၉ ရက္၊ စေနေန႔၊ နံနက္ ၁၀ နာရီ၊ ၃၇ မိနစ္ အခ်ိန္တြင္ လုပ္ၾကံခံရၿပီး ကြယ္လြန္သည္။
--------------------------
ဦးအုန္းေမာင္ (၁၉၁၃-၁၉၄၇)
ဦးအုန္းေမာင္သည္ မင္းဘူးၿမိဳ႕၊ မစၥတာ အိပ္ခ်္ဒဗလ်ဴတရပ္(တ္)၀န္း၊ ေဒၚေရႊျမင့္တုိ႔၏ ဒုတိယသားျဖစ္သည္။ ေမြးသကၠရာဇ္မွာ ၁၉၁၃ ခု၊ ေဖေဖာ္၀ါရီလ ၂ ရက္ ျဖစ္သည္။ တကၠသုိလ္ေက်ာင္းသားဘ၀က ရန္ကုန္တကၠသုိလ္ တပ္ရင္းတြင္ တပ္ခြဲ တပ္ေထာက္ အျဖစ္ ေဆာင္ရြက္ခဲ့သည္။ ၁၉၃၄ ခုႏွစ္တြင္ ၀ိဇၹာတန္း ေအာင္သည္။ ၁၉၃၇ ခုတြင္ အုိင္စီအက္(စ္) စာေမးပြဲေျဖသူ ၃ ဦးအနက္ ပထမရသည္။ ၁၉၃၉ ခုတြင္ မႏၲေလးၿမိဳ႕၊ အေရွ႕နယ္ပုိင္ ၀န္ေထာက္အျဖစ္ ေဆာင္ရြက္ခဲ့သည္။ ၁၉၄၇ ခုႏွစ္တြင္ ျမစ္ႀကီးနား အေရးပုိင္အျဖစ္ ခန္႔အပ္ျခင္း ခံရသည္။ ထုိ႔ေနာက္ လမ္းပန္းဆက္သြယ္ေရး အတြင္း၀န္အျဖစ္ ခန္႔အပ္ျခင္းခံရသည္။ ၁၉၄၇ ခု၊ ဇူလုိင္လ ၁၉ ရက္ေန႔၊ စေနေန႔၊ နံနက္ ၁၀ နာရီ၊ ၃၇ မိနစ္တြင္ လုပ္ၾကံခံရသည္။
------------------------
ရဲေဘာ္ ကုိေထြး (၁၉၂၉-၁၉၄၇)
မႏၲေလးၿမိဳ႕ ေတာင္ျပင္ သိပၸံရပ္ ပင္စင္စား လယ္ယာစုိက္ပ်ိဳးေရး ၀န္ေထာက္ ဦးကုိကိုေလး၊ ေဒၚမင္းရီတုိ႔၏ ဆ႒မေျမာက္ သားျဖစ္သည္။ န၀မတန္းအထိ ပညာသင္ၾကားခဲ့သည္။ အသက္ ၁၈ ႏွစ္ အရြယ္တြင္ ပညာေရး၀န္ႀကီး ဦးရာဇတ္၏ သက္ေတာ္ေစာင့္အျဖစ္ ခန္႔အပ္ျခင္း ခံရသည္။ ၁၉၄၇ ခု၊ ဇူလုိင္လ ၁၉ ရက္၊ စေနေန႔၊ နံနက္ ၁၀ နာရီ ၄၅ မိနစ္တြင္ အာဇာနည္ ေခါင္းေဆာင္ႀကီးမ်ားကုိ လုပ္ၾကံေသာ မသမာသူတုိ႔၏ လက္ခ်က္ျဖင့္ က်ဆုံးခဲ့ရသည္။
က်ဆုံးေလၿပီးေသာဗိုလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းႏွင့္တကြ၊ အာဇာနည္ေခါင္းေဆာင္ႀကီးမ်ားအား
ဦးၫြတ္အေလးျပဳပါ၏
ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း (၁၉၁၅-၁၉၄၇)
၁၉၁၅ ခု၊ ေဖေဖာ္၀ါရီလ ၁၃ ရက္ေန႔တြင္ မေကြးတုိင္း၊ နတ္ေမာက္ၿမိဳ႕၌ အမိန္႔ေတာ္ရ ေရွ႕ေန ဦးဖာ၊ ေဒၚစုတုိ႔မွ ေနာင္တစ္ေခတ္တြင္ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း ဟူ၍ ဗမာ့ႏုိင္ငံသမုိင္း၌ တြင္ေစမည့္ သားရတနာကုိ ဖြားျမင္ခဲ့သည္။ ဇာတာအမည္မွာ ေမာင္ထိန္လင္း ျဖစ္ေသာ္လည္း ငယ္စဥ္ကပင္ ေမာင္ေအာင္ဆန္းဟု တြင္သည္။
ငယ္စဥ္က နတ္ေမာက္ၿမိဳ႕ ဆရာေတာ္ ဦးေသာဘိတ ေက်ာင္း၌ ေနခဲ့သည္။ ၁၉၂၈ ခုႏွစ္တြင္ ေရနံေခ်ာင္း အမ်ိဳးသား အထက္တန္းေက်ာင္းသုိ႔ ေျပာင္းေရႊ႕ပညာသင္ယူခဲ့ၿပီး ယင္းေက်ာင္းမွ ျမန္မာ၊ ပါဠိ (၂) ဘာသာ ဂုဏ္ထူးျဖင့္ (၁၀) တန္းေအာင္ျမင္ခဲ့သည္။ ပညာထူးခၽြန္သူျဖစ္၍ အထက္တန္း စေကာလားရွစ္ႏွင့္ ဦးေရႊခုိဆု ရရွိခဲ့ဖူးသည္။ ထုိ႔ေနာက္ ရန္ကုန္တကၠသုိလ္သုိ႔ တက္ေရာက္ၿပီး ဆက္လက္ ပညာဆည္းပူးခဲ့သည္။ ၁၉၃၅-၁၉၃၆ ပညာသင္ႏွစ္မွစ၍ ရန္ကုန္တကၠသုိလ္ ေက်ာင္းသားသမဂၢ အမူေဆာင္အဖြဲ႔၀င္ ျဖစ္လာခဲ့ၿပီး သမဂၢ၏ အာေဘာ္ အုိးေ၀မဂၢဇင္း အယ္ဒီတာလည္း ျဖစ္လာခဲ့သည္။ ကုိေအာင္ဆန္း အယ္ဒီတာအျဖစ္ ေဆာင္ရြက္ေသာ အုိးေ၀မဂၢဇင္းတြင္ ယမမင္း အမည္ျဖင့္ အုိးေ၀ညိဳျမ ေရးသားေသာ "ငရဲေခြးႀကီး လြတ္ၿပီး သရမ္းေနသည္ (The Hell Hound At Large)" ေခါင္းစဥ္ျဖင့္ ေပးစာတစ္ေစာင္ ေဖာ္ျပခဲ့မႈသည္လည္း ၁၉၃၆ ဒုတိယ ေက်ာင္းသားသပိတ္ ျဖစ္ပြားေစခဲ့ေသာ အဓိက အေၾကာင္းရင္းတခ်က္ျဖစ္သည္။ ၁၉၃၆ ဒုတိယ ေက်ာင္းသားသပိတ္၏ သပိတ္ေမွာက္ေကာင္စီ အဖြဲ႕၀င္တစ္ဦးလည္း ျဖစ္ခဲ့သည္။
ကုလား-ဗမာ အဓိက႐ုဏ္း ေပၚေပါက္ခဲ့သည္။ သမဂၢသည္ အဓိက႐ုဏ္းေၾကာင့္ ဒုကၡေရာက္သူမ်ားအား ကယ္ဆယ္ေရးလုပ္ငန္းမ်ားကုိ ေဆာင္ရြက္ခဲ့သည္။ ၁၉၃၆ ခု သပိတ္အေရးေတာ္ပုံတြင္ ဖြဲ႔စည္းေပးခဲ့ေသာ ဆာျမဘူး ေကာ္မတီ အစီရင္ခံစာထြက္လာသည္။ အစီရင္ခံစာကုိ တကသမွ ကန္႔ကြက္ခဲ့သည္။ ေဒါက္တာဘေမာ္ အစုိးရ တကၠသုိလ္ အက္ဥပေဒၾကမ္း ျပဳလုပ္ရန္ စီစဥ္သည္ကုိလည္း လက္မခံခဲ့ေပ။ ၁၉၃၆-၁၉၃၇ ပညာသင္ႏွစ္တြင္ ရန္ကုန္တကၠသုိလ္ ေက်ာင္းသားမ်ား သမဂၢ၏ ဒုတိယဥကၠ႒ ျဖစ္လာၿပီး ၁၉၃၈-၁၉၃၉ တြင္ ဥကၠ႒အျဖစ္ တာ၀န္ယူခဲ့သည္။ ၁၉၃၆ တကၠသုိလ္ သပိတ္အၿပီးတြင္ ေပၚေပါက္လာေသာ ဗမာႏုိင္ငံလုံးဆုိင္ရာ ေက်ာင္းသားမ်ား သမဂၢႀကီးကုိ ဦးစီးတည္ေထာင္သူ တစ္ဦးလည္းျဖစ္ၿပီး ဗမာႏုိင္ငံလုံးဆုိင္ရာ ေက်ာင္းသားမ်ားသမဂၢတြင္ ပထမဆုံး အတြင္းေရးမွဴး ျဖစ္ေလသည္။ ၁၉၃၇-၁၉၃၈ တြင္ ဗမာႏုိင္ငံလုံးဆုိင္ရာ ေက်ာင္းသားမ်ား သမဂၢ ဥကၠ႒အျဖစ္ တာ၀န္ယူခဲ့သည္။ ၁၉၃၇ ခုႏွစ္တြင္ ၀ိဇၹာတန္းကုိ ေအာင္ၿပီး၊ ဥပေဒ ၀ိဇၹာတန္းသုိ႔ ဆက္တက္ခဲ့သည္။ ၁၉၃၈-၁၉၃၉ တြင္ တကသ ဥကၠ႒အျဖစ္ တာ၀န္ယူခဲ့သည္။ တကၠသုိလ္ အက္ဥပေဒျပင္ဆင္ေရး ေကာ္မတီတြင္ အဖြဲ႕၀င္အျဖစ္လည္း တာ၀န္ယူခဲ့သည္။ ၁၉၃၈ ခုႏွစ္တြင္ တကၠသုိလ္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး အဖြဲ႕ျဖစ္သည့္ တကၠသုိလ္ေကာင္စီတြင္ ပထမဆုံး ေက်ာင္းသားကုိယ္စားလွယ္အျဖစ္ တာ၀န္ေပးအပ္ျခင္း ခံခဲ့ရသည္။ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းသည္ တကသ ဥကၠ႒အျဖစ္ သက္တမ္းကုန္သည္အထိ မေနခဲ့ေပ။ ၁၉၃၈ ခုႏွစ္တြင္ တကၠသုိလ္မွ ထြက္ၿပီး သခင္ ကုိယ္ေတာ္မႈိင္း ႀကီးမွဴးေသာ တုိ႔ဗမာအစည္းအ႐ုံးသုိ႔ ၀င္ေရာက္၍ သခင္ေအာင္ဆန္းအျဖစ္ ႏုိင္ငံေရးနယ္ပယ္သုိ႔ ေျခစုံပစ္ ၀င္ခဲ့သည္။ ၁၉၃၉ တြင္ တုိ႔ဗမာအစည္းအ႐ုံး၏ အတြင္းေရးမွဴးအျဖစ္ တင္ေျမႇာက္ျခင္းခံရသည္။
သခင္ေအာင္ဆန္းသည္ ဒုတိယကမၻာစစ္ ျဖစ္လာ၍ ဗမာ့လြတ္လပ္ေရးအတြက္ စည္းစည္းလုံးလုံး ေဆာင္ရြက္ႏုိင္ရန္ ဖြဲ႔စည္းခဲ့ေသာ ဗမာ့ထြက္ရပ္ဂုိဏ္းတြင္ အတြင္းေရးမွဴးအျဖစ္လည္း တာ၀န္ယူခဲ့သည္။ ဗမာ့လြတ္လပ္ေရးအတြက္ လက္နက္ကုိင္ေတာ္လွန္ေရး ဆင္ႏႊဲရန္ ေပၚေပါက္ခဲ့ေသာ ျပည္သူ႔အေရးေတာ္ပုံပါတီ (ေနာင္ ဆုိရွယ္လစ္ပါတီ) ၏ ျပည္ပဆက္သြယ္ေရးေခါင္းေဆာင္ တာ၀န္ကုိလည္း ယူခဲ့သည္။ ၁၉၄၀ မတ္လအတြင္း အိႏၵိယႏုိင္ငံ ရမ္းဂါးၿမိဳ႕၌ က်င္းပေသာ အိႏၵိယအမ်ိဳးသား ကြန္ဂရက္ ညီလာခံသုိ႔ တက္ေရာက္ခဲ့သည္။ သခင္ေအာင္ဆန္းအား အဂၤလိပ္နယ္ခ်ဲ႕အစုိးရကုိ ဆန္႔က်င္ေဟာေျပာမႈျဖင့္ ဖမ္းဆီးရန္ ဟသၤာတခ႐ုိင္ ရာဇ၀တ္၀န္က ဆုေငြ ၅ က်ပ္ျဖင့္ ဖမ္း၀ရမ္းထုတ္ခဲ့သည္။ ၁၉၄၀ ၾသဂုတ္လအတြင္း ဗမာ့လြတ္လပ္ေရးအတြက္ အဂၤလိပ္နယ္ခ်ဲ႕အစုိးရအား ဗမာ့ေျမေပၚမွ လက္နက္အားျဖင့္ ေမာင္းထုတ္ႏုိင္ရန္အတြက္ ႏုိင္ငံျခားမွ အကူအညီရယူရန္ တ႐ုတ္ႏုိင္ငံသုိ႔ စြန္႔စားထြက္ခြာခဲ့သည္။ တ႐ုတ္ျပည္ အမြိဳင္၌ ေသာင္တင္ေနစဥ္ ဗမာႏုိင္ငံမွ ရဲေဘာ္မ်ား၏ စီစဥ္ေဆာင္ရြက္ေပးမႈေၾကာင့္ ဂ်ပန္အရာရွိ စူဖူကိေကအိခ်ိႏွင့္ အဆက္အသြယ္ရကာ ဂ်ပန္ႏုိင္ငံသုိ႔ ေရာက္သြားသည္။ ဂ်ပန္ျပည္တြင္ ဗမာ့လြတ္လပ္ေရး စီမံကိန္း စာတမ္းတရပ္ကုိ ေရးဆြဲကာ ဂ်ပန္စစ္အာဏာပုိင္မ်ားႏွင့္ ညႇိႏႈိင္းခဲ့သည္။ ယင္းစီမံကိန္းအရ ဗမာျပည္အတြင္းမွ မ်ိဳးခ်စ္လူငယ္မ်ားကုိ စုစည္းကာ အလီလီခြဲလ်က္ ဂ်ပန္ျပည္သုိ႔ ပုိ႔ေပးခဲ့သည္။ ဤမ်ိဳးခ်စ္ လူငယ္တစုသည္ပင္လွ်င္ ေနာင္ေသာအခါတြင္ ဗုိလ္ေတဇ (ခ) ဗုိလ္ေအာင္ဆန္း ေခါင္းေဆာင္သည့္ ရဲေဘာ္သုံးက်ိပ္ ျဖစ္လာခဲ့သည္။ ဤမ်ိဳးခ်စ္လူငယ္မ်ားသည္ ဗမာ့လြတ္လပ္ေရး တပ္မေတာ္ (ဘီအုိင္ေအ) ကုိ ယုိးဒယား (ယခု ထုိင္း) ႏုိင္ငံ ဘန္ေကာက္တြင္ ဖြဲ႕စည္းတည္ေထာင္ကာ ဗမာႏုိင္ငံအတြင္းသုိ႔ ဂ်ပန္မ်ားႏွင့္အတူ ၀င္ေရာက္ တုိက္ခုိက္ခဲ့သည္။
ဂ်ပန္ တပ္မေတာ္က ဗမာႏုိင္ငံကုိ သိမ္းၿပီးေသာအခါ အင္အားႀကီးထြားလာၿပီး ပရမ္းပတာ ျဖစ္လာေသာ ဗမာ့လြတ္လပ္ေရး တပ္မေတာ္ကုိ အင္အားေလ်ာ့ခ်ၿပီး ဗမာ့ကာကြယ္ေရးတပ္မေတာ္ (ဘီဒီေအ) အျဖစ္ ျပန္လည္ဖြဲ႔စည္းသည့္အခါ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း သည္ဘ စစ္ေသနာပတိ ျဖစ္လာသည္။ ၁၉၄၂ ခု စက္တင္ဘာလတြင္ သူနာျပဳဆရာမ ေဒၚခင္ၾကည္ႏွင့္ လက္ထပ္သည္။ ဗမာႏုိင္ငံကုိ ဂ်ပန္က ေရႊရည္စိမ္လြတ္လပ္ေရး ေပးေသာအခါ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းသည္ စစ္၀န္ႀကီးႏွင့္ စစ္ေသနာပတိ ျဖစ္လာသည္။ ဖက္ဆစ္ဂ်ပန္ စစ္အုပ္ခ်ဳပ္ေရးသမားမ်ားသည္ ဗမာႏုိင္ငံႏွင့္ ျပည္သူတုိ႔အား ဖက္ဆစ္ႏုိင္ငံ၏ လက္ေအာက္ခံႏုိင္ငံ တစ္ႏုိင္ငံသဖြယ္ သေဘာထား လာၾကသည္။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ၁၉၄၄ ခုႏွစ္၊ ၾသဂုတ္လအတြင္းတြင္ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းႏွင့္ သခင္စုိးတုိ႔ ဦးေဆာင္ၿပီး ဖက္ဆက္တုိက္ဖ်က္ေရး ျပည္သူ႔လြတ္လပ္ေရးအဖြဲ႔ခ်ဳပ္ (ဖတပလ) [ဖက္ဆစ္ဆန္႔က်င္ေရး ျပည္သူ႔လြတ္လပ္ေရးအဖြဲ႔ခ်ဳပ္ (ဖဆပလ)] ကုိ ဖြဲ႔စည္းတည္ေထာင္က ၁၉၄၅ ခုႏွစ္ မတ္လ ၂၇ ရက္ေန႔တြင္ ဗမာ့ကာကြယ္ေရး တပ္မေတာ္သည္ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း၏ တုိက္႐ုိက္ကြပ္ကဲ ၫႊန္ၾကားမႈျဖင့္ ဖက္ဆစ္ဂ်ပန္တုိ႔ကုိ အတိအလင္း စစ္ေၾကညာက ဖက္ဆစ္ေတာ္လွန္ေရးကုိ ဆင္ႏႊဲခဲ့သည္။ ဒုတိယကမၻာစစ္ႀကီး ၿပီးေနာက္တြင္ ဗမာ့တပ္မေတာ္ကုိ ဂႏၵီစာခ်ဳပ္အရ ဆက္လက္ဖြဲ႔စည္း တည္ေထာင္ၿပီးေနာက္ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းသည္ တပ္မေတာ္မွ ႏႈတ္ထြက္ကာ ႏုိင္ငံေရးေခါင္းေဆာင္ ဖဆပလ ဥကၠ႒အျဖစ္ တုိင္းျပည္တာ၀န္ကုိ ဆက္လက္ထမ္းေဆာင္ခဲ့သည္။
ဒုတိယကမၻာစစ္အၿပီးတြင္ ဗမာႏုိင္ငံ ဘုရင္ခံ ဆာေဒၚမန္စမစ္က ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း အပါအ၀င္ ဖဆပလ ေခါင္းေဆာင္မ်ားအား ဘုရင္ခံ၏ အမႈေဆာင္ေကာင္စီတြင္ ရာထူးလက္ခံရန္ စကားကမ္းလွမ္းေသာ္လည္း ဖဆပလမွ ခ်မွတ္ထားေသာ စည္းကမ္းခ်က္မ်ား အတုိင္း မရ၍ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းတုိ႔က လက္မခံခဲ့ဘဲ၊ ဘုရင္ခံ၏ စကၠဴျဖဴစီမံကိန္း တုိက္ဖ်က္ေရးကုိသာ ျပည္သူလူထုအား စည္း႐ုံးကာ အင္တုိက္အားတုိက္ ေဆာင္ရြက္ခဲ့သျဖင့္ ပုလိပ္သပိတ္အပါအ၀င္ အေထြေထြ အမႈထမ္းေပါင္းစုံ သပိတ္ႀကီး ေပၚေပါက္လာၿပီး၊ နယ္ခ်ဲ႕ အဂၤလိပ္တုိ႔၏ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး ရပ္တန္႔သြားခဲ့ရသည္။ ၿဗိတိန္အစုိးရလည္း ဘုရင္ခံ ဆာေဒၚမန္စမစ္ကုိ အဂၤလန္သို႔ ျပန္ေခၚၿပီး ဘုရင္ခံအသစ္ အျဖစ္ ဆာဟူးဘတ္ရန္႔စ္ကုိ ခန္႔အပ္လုိက္သည္။ ဘုရင္ခံသစ္ ဆာဟူးဘတ္ရန္႔စ္က ဗုိလ္ခ်ဳပ္တုိ႔ အလုိက် အစုိးရဖြဲ႕စည္းရန္ စကား ကမ္းလွမ္းလာေတာ့သည္။ ထုိကမ္းလွမ္းခ်က္မ်ားကုိ ဖဆပလႏွင့္ ေဆြးေႏြးညႇိႏႈိင္းၾကၿပီးေနာက္ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းႏွင့္ ဖဆပလ ေခါင္းေဆာင္မ်ားသည္ ဘုရင္ခံ၏ အမႈေဆာင္ေကာင္စီ၀င္ ရာထူးမ်ားကုိ လက္ခံယူလုိက္ၾကသည္။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ၁၉၄၆ ခုႏွစ္၊ စက္တင္ဘာလ ၂၈ ရက္ေန႔မွ စ၍ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းသည္ ဘုရင္ခံ၏ အမႈေဆာင္ေကာင္စီ ဒုတိယဥကၠ႒ ျဖစ္လာသည္။ ထုိေနာက္ တစ္ႏွစ္အတြင္း လုံး၀ လြတ္လပ္ေရးရရွိေရး ေဆာင္ပုဒ္အရ ဗမာ့လြတ္လပ္ေရးကိစၥ ေဆြးေႏြးရန္ ၿဗိတိသွ် ေလဘာအစုိးရ၏ ဖိတ္ၾကားခ်က္အရ ဗမာ့ကုိယ္စားလွယ္အဖြဲ႕ကုိ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း ဦးေဆာင္ၿပီး ၁၉၄၇ ခု၊ ဇန္န၀ါရီလတြင္ လန္ဒန္သုိ႔ သြားေရာက္ခဲ့သည္။ ထုိေဆြးေႏြးပြဲမွ ဗမာႏုိင္ငံအား တစ္ႏွစ္အတြင္း လြတ္လပ္ေရးေပးမည့္ ေအာင္ဆန္း-အက္တလီ စာခ်ဳပ္ ခ်ဳပ္ဆုိႏုိင္ခဲ့သည္။
သုိ႔ေသာ္ ဗမာႏုိင္ငံကုိ လြတ္လပ္ေရးေပးရာတြင္ ၿဗိတိသွ်တုိ႔က ေတာင္တန္းေဒသမ်ားကုိ ခ်န္ထားလုိေသာေၾကာင့္ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ ေအာင္ဆန္း က ေတာင္တန္းေဒသကုိပါ တပါတည္း လြတ္လပ္ေရးေပးရန္ ေတာင္းဆုိခဲ့ၿပီး ေတာင္တန္းေဒသႏွင့္ ဗမာျပည္မ ေပါင္းစည္းေရးအတြက္ အားသြန္ ႀကိဳးပမ္းခဲ့ျပန္သည္။ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း၏ ႀကိဳးစား႐ုိးသားမႈေၾကာင့္ ေတာင္တန္းေဒသ တုိင္းရင္းသားေခါင္းေဆာင္မ်ား၏ ယုံၾကည္ကုိးစားမႈကုိပါ ရရွိခဲ့ၿပီး၊ ဗမာႏုိင္ငံသမုိင္းတြင္ အေရးပါေသာ တုိင္းရင္းသားေပါင္းစုံ ေသြးစည္းညီၫြတ္ေရး သေကၤတျဖစ္သည့္ ပင္လုံစာခ်ဳပ္ကုိ ခ်ဳပ္ဆုိႏုိင္ခဲ့သည္။ ထုိလုပ္ငန္းမ်ား ၿပီးစီး၍ လြတ္လပ္ေရးရရန္ ေသခ်ာေသာ အေျခအေနသုိ႔ ေရာက္ေသာအခါ လြတ္လပ္ေသာ ဗမာႏုိင္ငံ၏ ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံ ဥပေဒေရးဆြဲၾကမည့္ တုိင္းျပဳျပည္ျပဳလႊတ္ေတာ္အတြက္ ေရြးေကာက္ပြဲႀကီးကုိ ၁၉၄၇ ခု၊ ဧၿပီလတြင္ ေအာင္ျမင္စြာ က်င္းပႏုိင္ခဲ့သည္။ ယင္းသုိ႔ ဗမာ့လြတ္လပ္ေရး ဗိမာန္ႀကီး ၿပီးခါနီးအခ်ိန္ လြတ္လပ္ေသာ ဗမာႏုိင္ငံ တည္ေထာင္ေရး အားသြန္ႀကိဳးပမ္းေနဆဲတြင္ နယ္ခ်ဲ႕လက္ပါးေစ ဦးေစာႏွင့္ အေပါင္းအပါတုိ႔၏ ရက္စက္ယုတ္မာစြာ လုပ္ၾကံသတ္ျဖတ္မႈ ေၾကာင့္ ၁၉၄၇ ခုႏွစ္၊ ဇူလုိင္လ (၁၉) ရက္ေန႔တြင္ အျခားေသာ လုပ္ေဖာ္ကို္င္ဖက္ တုိင္းျပည္ေခါင္းေဆာင္ အာဇာနည္ႀကီးမ်ားႏွင့္အတူ က်ဆုံးခဲ့ရေပသည္။
သခင္ျမ (၁၈၉၇-၁၉၄၇)
သခင္ျမသည္ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း ေခါင္းေဆာင္ေသာ ၀န္ႀကီးအဖြဲ႕တြင္ ျပည္ထဲေရး၀န္ႀကီးအျဖစ္ တာ၀န္ထမ္းေဆာင္ခဲ့သည္။
ကြယ္လြန္သူ အမ်ိဳးသား အာဇာနည္ ေခါင္းေဆာင္ႀကီး သခင္ျမသည္ ျပည္ၿမိဳ႕နယ္ ထုံးဘုိရြာဇာတိျဖစ္သည္။ အဖ ဦးဘုိးခၽြန္ႏွင့္ အမိ ေဒၚသက္လယ္တုိ႔မွ ၁၈၉၇ ခုႏွစ္၊ ေအာက္တုိဘာလ (၇) ရက္ေန႔တြင္ ဖြားျမင့္သည္။ ငယ္နာမည္ ေမာင္ဘေရႊျဖစ္သည္။ ႏွမ မျမေငြ တစ္ဦးသာရွိ၍ ေနာင္အခါ သီလရွင္၀တ္သြားၿပီး ေဒၚေခမာ၀တီ ျဖစ္လာခဲ့သည္။ သာယာ၀တီ ေအဘီအမ္ေက်ာင္းမွ သတၱမတန္း ေအာင္ၿပီး ဆယ္တန္းကုိ ရန္ကုန္ဘက္ပတစ္ အထက္တန္းေက်ာင္းမွ ေအာင္ျမင္ခဲ့သည္။ ၁၉၁၈ ခုႏွစ္တြင္ ရန္ကုန္ေကာလိပ္ႏွင့္ ကုိးလ္ကတၱားတကၠသုိလ္တုိ႔မွ အုိင္အက္စီတန္းကုိ ဓာတုေဗဒဂုဏ္ထူးျဖင့္ ေအာင္ျမင္ခဲ့သည္။ ၁၉၂၀ ျပည့္ႏွင့္ တကၠသုိလ္ သပိတ္ေမွာက္ ေကာင္စီတြင္ ဒုတိယဥကၠ႒ ျဖစ္ခဲ့သည္။ ယင္း သပိတ္ေနာက္ ေပၚလာေသာ အမ်ိဳးသားပညာေရး ေကာင္စီတြင္လည္း အဖြဲ႔၀င္တစ္ဦး ျဖစ္႐ုံမက ၾကည့္ျမင္တုိင္ အမ်ိဳးသား အထက္တန္းေက်ာင္းအုပ္လည္း လုပ္ခဲ့ဖူးသည္။ ၁၉၂၄ ခုႏွစ္တြင္ ဘီအက္စ္စီတန္းကုိ ဓာတုေဗဒ ဂုဏ္ထူးျဖင့္ အမ်ိဳးသားေကာလိပ္မွပင္ ေအာင္ျမင္ခဲ့သည္။ ၁၉၂၆ ခုႏွစ္တြင္ ေဒၚခင္ၫြန္႔ႏွင့္ လက္ထပ္သည္။
၁၉၂၇ ခုႏွစ္တြင္ ဥပေဒ ၀ိဇၹာဘြဲ႔ေအာင္ၿပီးေသာအခါ သာယာ၀တီသုိ႔ ျပန္၍ ေရွ႕ေနအလုပ္ျဖင့္ အသက္ေမြးသည္။ ၁၉၃၀ ျပည့္ႏွစ္ ေတာင္သူလယ္သမား အေရးေတာ္ပုံတြင္ အေရးေတာ္ပုံသားမ်ားဘက္မွ ေရွ႕ေနလုိက္ရာမွ ထင္ရွားလာသည္။ ၁၉၃၆ ခုႏွစ္ ေရာက္ေသာ္ တုိ႔ဗမာအစည္းအ႐ုံး၀င္ရာမွ သခင္ျဖစ္လာၿပီး သခင္ျမဟု ထင္ရွားလာခဲ့သည္။ ထုိ႔ေနာက္ တုိ႔ဗမာအစည္းအ႐ုံး၏ ကုိယ္ပြားျဖစ္ေသာ "ကုိယ္မင္းကုိယ္ခ်င္းအဖြဲ႔" ၏ ဥကၠ႒ျဖစ္လာသည္။ ကုိယ္မင္းကုိယ္ခ်င္းအဖြဲ႕၏ တာ၀န္ေပးခ်က္အရ သာယာ၀တီေတာင္ပုိင္းမွ အမတ္အျဖစ္ ၀င္ေရာက္ယွဥ္ၿပိဳင္ရာ အေရြးခံရ၍ ၉၁ ဌာနေခတ္ ဥပေဒျပဳလႊြတ္ေတာ္အမတ္ ျဖစ္လာသည္။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ဥပေဒျပဳ လႊတ္ေတာ္အတြက္ ပထမဆုံး အေရြးခံရေသာ သခင္အမတ္ သုံးဦးအနက္ တစ္ဦးအပါအ၀င္ ျဖစ္ခဲ့သည္။ ထုိသုိ႔ အမတ္အျဖစ္ အေရြးခံရ ေသာ္လည္း အဂၤလိပ္ နယ္ခ်ဲ႕အုပ္စုိးမႈကုိ ဆန္႔က်င္သည့္အေနျဖင့္ အမတ္လစာမယူသည့္ သခင္အမတ္တစ္ဦးလည္း ျဖစ္သည္။
ျပည္သူ႔အေရးေတာ္ပုံပါတီ ဖြဲ႕ေသာအခါတြင္ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းက ျပည္ပဆက္သြယ္ေရး တာ၀န္ယူၿပီး သခင္ျမက ျပည္တြင္း ေခါင္းေဆာင္ တာ၀န္ယူခဲ့သည္။ ၁၉၄၁ ခုႏွစ္တြင္မူ တုိ႔ဗမာအစည္းအ႐ုံး ဥကၠ႒အျဖစ္ တင္ေျမႇာက္ခံရသည္။ ရဲေဘာ္သုံးက်ိပ္ ဂ်ပန္ႏုိင္ငံသုိ႔ စစ္ပညာသင္ သြားႏုိင္ေရးအတြက္ စီစဥ္ေဆာင္ရြက္ေပးခဲ့ရသူ တစ္ဦးလည္းျဖစ္သည္။ ေဒါက္တာ ဘေမာ္ ဦးေဆာင္ေသာ ဂ်ပန္ေခတ္ လြတ္လပ္ေရး အစုိးရအဖြဲ႔တြင္ ဒုတိယ၀န္ႀကီးခ်ဳပ္ ျဖစ္ခဲ့သည္။ ဖက္ဆစ္ေတာ္လွန္ေရးအတြက္ ဖဆပလကုိ ဖြဲ႔ေသာအခါ ျပည္သူ႔အေရးေတာ္ပုံပါတီကုိ ကုိယ္စားျပဳ၍ သခင္ျမလညး္ ပါ၀င္ခဲ့သည္။ ၁၉၄၅ ခုႏွစ္တြင္ ျပည္သူ႔အေရးေတာ္ပုံပါတီကုိ ျမန္မာျပည္ ဆုိရွယ္လစ္ပါတီဟု ျပင္ဆင္ဖြဲ႔စည္းေသာအခါ သခင္ျမပင္ ဥကၠ႒ ျဖစ္လာသည္။ စစ္ၿပီးစ ဖဆပလ အဖြဲ႔၏ ဗဟုိအလုပ္အမႈေဆာင္ တစ္ဦးလည္း ျဖစ္သည္။ စစ္ၿပီးေခတ္ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း ဦးစီးေသာ ၾကားျဖတ္အစုိးရအဖြဲ႔တြင္ ဘ႑ာေရးႏွင့္ အခြန္ေတာ္ဌာန ၀န္ႀကီး တာ၀န္မ်ား ယူခဲ့ရသူလည္း ျဖစ္သည္။ ထုိ႔ေနာက္ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ေရးဆြဲေရးေကာ္မတီ ဥကၠ႒ႏွင့္ တုိင္းျပဳျပည္ျပဳလႊတ္ေတာ္ ယာယီသဘာပတိ တာ၀န္မ်ား အေပးခံရသည္။ ေအာင္ဆန္း-အက္တလီ စာခ်ဳပ္ခ်ဳပ္ဆုိရန္ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း ေခါင္းေဆာင္သည့္ လန္ဒန္သြား ဗမာကုိယ္စားလွယ္အဖြဲ႔တြင္လည္း ပါ၀င္ခဲ့သည္။ လယ္သီးစား ဥပေဒဋီကာ ကုိလည္း ေရးသားခဲ့ေသးသည္။ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းႏွင့္ အျခားေခါင္းေဆာင္ႀကီးမ်ားႏွင့္အတူ မသမာသူတုိ႔ လက္ခ်က္ျဖင့္ ၁၉၄၇ ခုႏွစ္၊ ဇူလုိင္လ (၁၉) ရက္၊ စေနေန႔၊ နံနက္ ၁၀ နာရီ၊ ၃၇ မိနစ္တြင္ အသက္ဆုံး႐ႈံးခဲ့ရရွာသည္။
--------------------------
ဦးဘခ်ိဳ (၁၈၉၃-၁၉၄၇)
ဒီးဒုတ္ ဦးဘခ်ိဳမွာ ေျမာင္းျမဇာတိ ျဖစ္သည္။ အဖ ဗမာ ေဆးဆရာႀကီး ဦးဘုိးစာႏွင့္ အမိ ေဒၚျမစ္တုိ႔မွ ၁၈၉၃ ခု၊ ဧၿပီလ ၂၄ ရက္ေန႔တြင္ ဖြားျမင္သည္။ အသက္ ၁၄ ႏွစ္တြင္ ေျမာင္းျမၿမိဳ႕ ဆရာ ဦးေမာင္ေမာင္ ေက်ာင္းမွ သတၱမတန္းကုိ အထူးေအာင္၍ စေကာလားရွစ္ ပညာသင္ဆု ရရွိခဲ့သည္။ ထုိေနာက္ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ရွိ စိန္ေပါလ္ေက်ာင္းတြင္ ဆက္လက္ပညာသင္ယူရာ ၁၀ တန္းကုိ အထူးေအာင္ေသာ ေၾကာင့္ ပညာသင္ဆု ထပ္ရသည္။ ရန္ကုန္တကၠသုိလ္တြင္ ဘီေအအထက္တန္းေက်ာင္း တက္ေနဆဲ မ်က္စိေရာဂါေၾကာင့္ တကၠသုိလ္မွ ထြက္ခဲ့ရသည္။ ေပါင္းတည္ႏွင့္ ဟသၤာတၿမိဳ႕မ်ားတြင္ အစိုးရ ေက်ာင္းဆရာအျဖစ္ အမႈထမ္းခဲ့သည္။ ပညာအုပ္လည္း လုပ္ခဲ့ဖူးသည္။ ၁၉၂၀ တြင္ ေဒၚလွေမႏွင့္ လက္ထပ္သည္။ အမ်ိဳးသားေက်ာင္းမ်ား ဖြင့္လာေသာအခါ အစုိးရ၀န္ထမ္းမွ ထြက္ၿပီး အမ်ိဳးသားေကာလိပ္ တြင္ ျမန္မာစာဆရာ ၀င္လုပ္သည္။ အစုိးရအေထာက္အပံ့ မယူေသာ အမ်ိဳးသားေက်ာင္းဆရာလည္း လုပ္ခဲ့ဖူးသည္။ တစ္ပတ္ တစ္ႀကိမ္ ထုတ္ "ျမန္မာ့ ရီဗ်ဴးဂ်ာနယ္" ကုိ အယ္ဒီတာခ်ဳပ္အျဖစ္ ဦးစီးထုတ္ေ၀ခဲ့သည္။ ထုိေနာက္ "ဒီးဒုတ္ဂ်ာနယ္" ကုိ ၁၉၂၅ ခုႏွစ္တြင္ ဦးစီးထုတ္ေ၀ရာတြင္ ဒီးဒုတ္ဦးဘခ်ိဳဟု ထင္ရွားလာသည္။
ဆရာႀကီးသည္ အဂၤလိပ္-ျမန္မာႏွင့္ ပါဠိစာေပမ်ားတြင္ ႏွံ႔စပ္ၿပီး ေဆးက်မ္း၊ ေဗဒင္၊ နကၡတ္ႏွင့္ အဂၢိရတ္ပညာမ်ားကုိလည္း လုိက္စားခဲ့ သည္။ ဗမာသီခ်င္းႀကီးကုိလည္း စည္းစနစ္က်စြာ တတ္ေျမာက္သူတစ္ဦး ျဖစ္သည္။ တူရိယာ၊ ကဗ်ာ၊ ဂီတာကုိ ျမတ္ႏုိးၿပီး ေစာင္းေကာက္ ကုိလည္း ပုိင္ႏုိင္စြာ တီးတတ္သည္။ ဗမာ သီခ်င္းႀကီး၊ သီခ်င္းခန္႔မ်ားကုိ မူမွန္အတုိင္း ျဖစ္ေစရန္ "ဂီတ၀ိေသာ ဓနိ" က်မ္းကုိလည္း တည္းျဖတ္ခဲ့သည္။ ၁၉၃၈ ခုႏွစ္အတြင္း ဒီးဒုတ္ ေန႔စဥ္သတင္းစာကုိ ထုတ္ေ၀ခဲ့သည္။ ဆရာႀကီးသည္ သတင္းစာဆရာ၊ အယ္ဒီတာ၊ စာေရးဆရာ စသည့္ စာေပသမားတစ္ဦး အေနျဖင့္ ျပည္သူလူထု ႏုိင္ငံေရး အသိတရား ႏုိးၾကားေစသည့္ စာေပမ်ားကုိလည္း ေရးသားခဲ့သည္။ အဂၤလိပ္တုိ႔ေပးေသာ ဒုိင္အာခီအုပ္ခ်ဳပ္ေရးႏွင့္ ၉၁ ဌာန အုပ္ခ်ဳပ္ေရးတုိ႔ကုိ ဆန္႔က်င္ခဲ့သည္။ ေဖဘီယန္ (Fabian) ပါတီကုိလည္း တည္ေထာင္ခဲ့ၿပီး ဥကၠ႒အျဖစ္တာ၀န္ယူခဲ့သည္။ ဗမာႏုိင္ငံ စာေရးဆရာအသင္း ဥကၠ႒လည္း ျဖစ္ခဲ့ေသးသည္။ ၁၉၃၆ ခုႏွစ္၊ တကၠသုိလ္ သပိတ္ေမွာက္ ေက်ာင္းသားမ်ား ေစာင့္ေရွာက္ေရးအဖြဲ႕၀င္ တစ္ဦးအျဖစ္လည္း တာ၀န္ယူခဲ့သည္။ ဂ်ပန္ေခတ္ အဓိပတိ ေဒါက္တာဘေမာ္ အစုိးရလက္ထက္တြင္ အတုိင္ပင္ခံ လႊတ္ေတာ္အမတ္အျဖစ္ ထမ္းေဆာင္ခဲ့သည္။ စာေရးဆရာအသင္း နာယကလည္း ျဖစ္သည္။ ဗမာႏုိင္ငံ လုံး၀လြတ္လပ္ေရး ရရွိ ႀကိဳးပမ္းရန္အတြက္ ဖဆပလ အဖြဲ႔ခ်ဳပ္ ဖြဲ႔စည္းေသာအခါ ၀င္ေရာက္ ေဆာင္ရြက္သည္။ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း ေခါင္းေဆာင္ေသာ ဖဆပလ ၾကားျဖတ္အစုိးရအဖြဲ႔တြင္ ျပန္ၾကားေရး၀န္ႀကီးအျဖစ္ တာ၀န္ယူခဲ့သည္။ တုိင္းျပဳျပည္ျပဳ လႊတ္ေတာ္တြင္ ဗမာႏုိင္ငံ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ေရးဆြဲေရး ေကာ္မတီအဖြဲ႔၀င္အျဖစ္ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း၊ သခင္ျမတုိ႔ႏွင့္အတူ အထူးအပင္ပန္းခံ၍ ေဆာင္ရြက္ခဲ့သည္။ ခ်င္းျပည္နယ္ ထီးလင္းၿမိဳ႕တြင္ က်င္းပေသာ ခ်င္း-ဗမာ ခ်စ္ၾကည္ေရး ေက်ာက္တုိင္ဖြင့္ပြဲ အခမ္းအနားသုိ႔ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း ကုိယ္စားအျဖစ္ လည္းေကာင္း၊ ျပန္ၾကားေရး၀န္ႀကီး အေနျဖင့္ လည္းေကာင္း တက္ေရာက္ခဲ့သည္။
၁၉၄၇ ခု ဇူလုိင္လ ၁၉ ရက္၊ နံနက္ ၁၀ နာရီ၊ ၃၇ မိနစ္တြင္ အျခား ေခါင္းေဆာင္ႀကီးမ်ားႏွင့္အတူ လုပ္ၾကံခံရၿပီး မြန္းလြဲ ၁ နာရီ ၄၅ မိနစ္ အခ်ိန္တြင္ ကြယ္လြန္သည္။
--------------------------
ဦးရာဇတ္ (၁၈၉၈-၁၉၄၇)
အမ်ိဳးသား အာဇာနည္ ေခါင္းေဆာင္ႀကီး ဦးရာဇတ္သည္ အၿငိမ္းစား တုိက္ပုိင္ အင္စပက္ေတာ္ မစၥတာ ေအရာမန္ႏွင့္ ေဒၚညိမ္းလွ တုိ႔၏ သားျဖစ္သည္။ ဆရာႀကီးကုိ မိတၳီလာ၌ ၁၈၉၈ ခုႏွစ္ ဇန္န၀ါရီ ၁၉ ရက္ေန႔တြင္ ဖြားျမင္သည္။ မႏၲေလး စက္စလီ ေယာက္်ားကေလး ေက်ာင္းမွ ဆယ္တန္းကုိ ပါဠိ၊ အဂၤလိပ္စာ ဂုဏ္ထူးတုိ႔ျဖင့္ ေအာင္ျမင္ခဲ့သည္။ တကၠသုိလ္တြင္ ပညာသင္ေနစဥ္ ၁၉၂၀ ျပည့္ႏွစ္ တကၠသုိလ္ သပိတ္တြင္ ပါ၀င္ခဲ့သည္။
၁၉၂၁ ခုတြင္ မႏၲေလး ဗဟုိ အမ်ိဳးသား အထက္တန္း ေက်ာင္းႀကီကို ဦးစီးဖြင့္လွစ္ခဲ့ၿပီး ထုိေက်ာင္း၌ အထက္တန္းျပ ဆရာ လုပ္သည္။ ၁၉၂၂ ခုတြင္ အမ်ိဳးသား ပညာေရးအဖြဲ႔ႀကီး၏ ဘီေအစာေမးပြဲႀကီးကုိ ေအာင္ျမင္ခဲ့၍ ေအရာဇတ္ ဘီေအ (ေနရွင္နယ္) အမည္ခံခဲ့သည္။ ၁၉၂၂ ခုႏွစ္မွ ၁၉၄၁ ခုႏွစ္တုိင္ ဗဟုိအမ်ိဳးသား အထက္တန္းေက်ာင္းတြင္ ေက်ာင္းအုပ္ဆရာႀကီးအျဖစ္ ထမ္းရြက္ခဲ့သည္။ ဗဟုိ အမ်ိဳးသား အထက္တန္းေက်ာင္းအုပ္အျဖစ္ ေဆာင္ရြက္စဥ္ ရဲၫြန္႔တပ္ဖြဲ႔စည္းၿပီး ေက်ာင္းသားလူငယ္မ်ားကုိ စစ္ပညာသင္ေပး႐ုံမက မ်ိဳးခ်စ္စိတ္လည္း သြင္းေပးသည္။ ၁၉၃၈ ခုတြင္ ေရႊဘုိသူ ေဒၚခင္ခင္ႏွင့္ လက္ထပ္သည္။ ၁၉၄၅ တြင္ စစ္အတြင္းက ပိတ္ထားခဲ့ရေသာ အမ်ိဳးသားေက်ာင္းႀကီးကုိ ျပန္လည္ဖြင့္လွစ္ေသာအခါ အမ်ိဳးသားေက်ာင္းတြင္ ဆရာျပန္လုပ္သည္။ အထက္ဗမာႏုိင္ငံလုံးဆုိင္ရာ ဖဆပလ အဖြဲ႔ ဥကၠ႒လည္း ျဖစ္လာသည္။ ဗမာ-မြတ္စလင္ အသင္းဥကၠ႒လည္း ျဖစ္ခဲ့သည္။ ဗမာႏုိင္ငံ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ေရးဆြဲေရး ေကာ္မတီ၀င္တစ္ဦးလည္း ျဖစ္သည္။ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း ဦးေဆာင္ေသာ ၾကားျဖတ္အစုိးရအဖြဲ႔တြင္ ပညာေရးႏွင့္ အမ်ိဳးသားစီမံကိန္းဌာန ၀န္ႀကီးအျဖစ္ တာ၀န္ယူေနစဥ္ အျခားေခါင္းေဆာင္ႀကီးမ်ားႏွင့္အတူ မသမာသူတုိ႔၏ လက္ခ်က္ျဖင့္ ၁၉၄၇ ခု၊ ဇူလုိင္လ ၁၉ ရက္၊ စေနေန႔၊ နံနက္ ၁၀ နာရီ၊ ၃၇ မိနစ္တြင္ လုပ္ၾကံခံရၿပီး အသက္ဆုံး႐ႈံးခဲ့သည္။
--------------------------
မန္းဘခုိင္ (၁၉၀၃-၁၉၄၇)
ကရင္အမ်ိဳးသား အာဇာနည္ ေခါင္းေဆာင္ႀကီး မန္းဘခုိင္သည္ ဟသၤာတၿမိဳ႕နယ္ ယုန္တလင္းရြာဇာတိျဖစ္သည္။ အဖ ယုန္တလင္း ရြာသူႀကီး မန္းေပကုန္းႏွင့္ အမိေဒၚပုျဖစ္သည္။ ေမြးသကၠရာဇ္မွာ ၁၉၀၃ ခုႏွစ္၊ ေအာက္တုိဘာလ ၂၆ ရက္ ျဖစ္သည္။ ဟသၤတာၿမိဳ႕၊ ေအဘီအမ္ေက်ာင္းတြင္ ပညာသင္ယူခဲ့ရာ ၁၉၂၀ ျပည့္ႏွစ္တြင္ သတၱမတန္းေအာင္သည္။ ကရင္ဘာသာသင္ ေက်ာင္းတစ္ေက်ာင္းကုိ ဦးစီးဖြင့္လွစ္ခဲ့သူ တစ္ဦးျဖစ္သည္။ ၁၉၃၇ ခုတြင္ ပုသိမ္ေျမာက္ပုိင္းမွ အမတ္အျဖစ္ အေရြးခံရသည္။ ၁၉၃၈ ခုတြင္ ပဲခူးသူ ေဒၚခင္နီႏွင့္ လက္ထပ္သည္။ ၁၉၄၁ ခုတြင္ တရားေရးဌာန အတြင္း၀န္ျဖစ္ခဲ့သည္။ ဖက္ဆစ္ေတာ္လွန္ေရးတြင္လည္း ပါ၀င္ခဲ့႐ုံမက ကရင္-ဗမာ ခ်စ္ၾကည္ေရးကုိ အထူးေဆာင္ရြက္ခဲ့သူ တစ္ဦးလည္းျဖစ္သည္။ စစ္ၿပီးေခတ္တြင္ ဖဆပလ ဗဟုိအလုပ္အမႈေဆာင္ လူႀကီးတစ္ဦး ျဖစ္လာသည္။ ကရင္လူငယ္မ်ား အစည္းအ႐ုံး ဥကၠ႒အျဖစ္ တင္ေျမႇာက္ျခင္းခံရသည္။ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းဦးေဆာင္ေသာ ၾကားျဖတ္အစုိးရ အဖြဲ႔တြင္ စက္မႈလက္မႈႏွင့္ အလုပ္သမား၀န္ႀကီးဌာန ၀န္ႀကီးလည္း ျဖစ္သည္။ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းႏွင့္အတူ လုပ္ၾကံခံရ၍ ၁၉၄၇ ခု၊ ဇူလုိင္လ ၁၉ ရက္တြင္ ကြယ္လြန္ခဲ့သည္။
--------------------------
မုိင္းပြန္ေစာ္ဘြားႀကီး စ၀္စံထြန္း (၁၉၀၇-၁၉၄၇)
မုိင္းပြန္ေစာ္ဘြားႀကီး စ၀္ခြန္ထီးႏွင့္ ေျမာက္နန္းေဆာင္ မဟာေဒ၀ီ နန္းစိန္ဥတုိ႔၏ သား စပ္စံထြန္းသည္ ၁၉၀၇ ေမလ ၃၁ ရက္ေန႔ဖြား ျဖစ္သည္။ ေတာင္ႀကီးၿမိဳ႕ ရွမ္းေစာ္ဘြား သားမ်ား အထက္တန္းေက်ာင္းမွ ဆယ္တန္းေအာင္သည္။ မႏၲေလး ပုလိပ္အတတ္သင္ေက်ာင္း လည္း တက္ခဲ့ဖူးသည္။ ထုိ႔ေနာက္ ပုလိပ္အရာရွိအျဖစ္ ေခတၱ အမႈထမ္းခဲ့သည္။ ၁၉၂၈ ခုတြင္ ေစာ္ဘြားအျဖစ္ ခံယူလုိက္၍ မုိင္းပြန္ ေစာ္ဘြားႀကီး ျဖစ္လာသည္။ ၁၉၃၂ ခုတြင္ မုိးမိတ္ ေစာ္ဘြားႀကိး၏ သမီး စ၀္ခင္ေသာင္းႏွင့္ လက္ထပ္သည္။ ရွမ္းျပည္နယ္တြင္ သိပၸံနည္းက် စုိ္က္ပ်ိဳးေရးလုပ္ငန္းမ်ား ထြန္းကားလာေစရန္ ႀကိဳးပမ္းခဲ့သူတစ္ဦးလည္း ျဖစ္သည္။ အဂၤလန္ႏုိင္ငံမွ စုိက္ပ်ိဳးေရးဆုိင္ရာ ေခတ္မီစာအုပ္မ်ား၊ ကိရိယာ တန္ဆာပလာမ်ားႏွင့္ သီးႏွံမ်ိဳးေစ့မ်ားကုိပင္ မွာယူခဲ့ဖူးသည္။ ဒုတိယကမၻာစစ္ႀကီး ၿပီး၍ အဂၤလိပ္မ်ား ဗမာႏုိင္ငံသုိ႔ ျပန္၀င္လာေသာ ယင္းႏွင့္အတူ ပါလာေသာ စကၠဴျဖဴအုပ္ခ်ဳပ္ေရးကုိ ဆန္႔က်င္ခဲ့သူျဖစ္သည္။ ေတာင္တန္းႏွင့္ ေျမျပန္႔ ေသြးခြဲ၍ အုပ္ခ်ဳပ္သည္ကုိ မလုိလား၍ ေျမျပန္႔ႏွင့္ ေတာင္တန္းစည္းလုံးညီၫြတ္ေရးအတြက္ လုံးပမ္းခဲ့သူ ျဖစ္သည္။ ထုိ႔ေၾကာင့္လည္း ပင္လုံစာခ်ဳပ္ကုိ လက္မွတ္ေရးထုိးခဲ့သည့္ ေစာ္ဘြားလည္းျဖစ္သည္။ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း ဦးေဆာင္ေသာ ၾကားျဖတ္အစုိးရ အဖြဲ႕တြင္ အတုိင္ပင္ခံ ေတာင္တန္းေဒသေရးရာ ၀န္ႀကီးျဖစ္လာသည္။ ထုိ႔ျပင္ တုိင္းျပဳျပည္ျပဳလႊတ္ေတာ္၏ ျပည္ေထာင္စုႏွင့္ ျပည္နယ္ဆုိင္ရာ ဆပ္ေကာ္မတီ၊ လူနည္းစုဆုိင္ရာ ဆပ္ေကာ္မတီ၏ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ေရးဆြဲေရးေကာ္မတီမ်ားတြင္ အဖြဲ႕၀င္လည္း ျဖစ္ခဲ့သည္။ ၁၉၄၇ ခုႏွစ္၊ ဇူလုိင္လ (၁၉) ရက္ေန႔တြင္ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းတုိ႔ႏွင့္အတူ လုပ္ၾကံခံရၿပီး ဇူလုိင္လ (၂၀) ရက္၊ မြန္းတည့္ ၁၂ နာရီတြင္ ကြယ္လြန္ခဲ့သည္။
--------------------------
ဦးဘ၀င္း (၁၉၀၁-၁၉၄၇)
နတ္ေမာက္ၿမိဳ႕ ေရွ႕ေန ဦးဖာ၊ ေဒၚစုတုိ႔၏ သားသမီး ၉ ေယာက္အနက္ ဦးဘ၀င္းသည္ အႀကီးဆုံးသားျဖစ္သည္။ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း၏ အကုိအႀကီးဆုံးျဖစ္ၿပီး ၁၉၀၁ ခု၊ ဇြန္လ ၁၁ ရက္ေန႔တြင္ ဖြားျမင္သည္။ ၁၉၁၄ ခုတြင္ နတ္ေမာက္ အလယ္တန္းေက်ာင္းမွ သတၱမတန္း ေအာင္သည္။ ဗမာ ကုိးတန္း ေအာင္ၿပီးေနာက္ အလယ္တန္းဆရာျဖစ္ စာေမးပြဲ ေအာင္ေသာအခါ နတ္ေမာက္၌ပင္ ေက်ာင္းအုပ္ ေခတၱ လုပ္သည္။ ထုိ႔ေနာက္ ေရနံေခ်ာင္း၌ ေက်ာင္းဆရာ၊ ဘီအုိစီ စာေရးဘ၀ျဖင့္ က်င္လည္ရင္း အဂၤလိပ္စာ အလြတ္ပညာသင္ေက်ာင္း တက္သည္။ ၁၉၂၄ ခုတြင္ ေရနံေခ်ာင္း အမ်ိဳးသား အထက္တန္းေက်ာင္းမွ ဆယ္တန္းကုိ သုံးဘာသာ ဂုဏ္ထူးျဖင့္ ေအာင္႐ုံမက ပထမလည္း ရသည္။ ၁၉၂၉ ခုတြင္ ရန္ကုန္တကၠသုိလ္မွ သခ်ၤာဂုဏ္ထူးတန္း ေအာင္၍ ဘီအက္စ္စီ ဘြဲ႕ရသည္။ ပထမဆုံး တကၠသုိလ္ ဘြဲ႕ရ နတ္ေမာက္သားလည္းျဖစ္သည္။ ဘဲြ႕ရၿပီးေနာက္ ေရနံေခ်ာင္း အမ်ိဳးသားအထက္တန္းေက်ာင္းတြင္ အထက္တန္းျပ ဆရာအျဖစ္ လည္းေကာင္း၊ ျဖဴးၿမိဳ႕ အမ်ိဳးသားအထက္တန္းေက်ာင္းတြင္ အထက္တန္းေက်ာင္းအုပ္အျဖစ္ လည္းေကာင္း ေဆာင္ရြက္ခဲ့သည္။ ၁၉၃၅ ခုတြင္ ေတာင္တြင္းႀကီးၿမိဳ႕မွ ဦးစံ၊ ေဒၚေရႊေမတုိ႔၏ သမီး ေဒၚခင္ေစာႏွင့္ လက္ထပ္သည္။ စစ္ၿပီးေခတ္တြင္ ေရနံေခ်ာင္းၿမိဳ႕နယ္ ဖဆပလ ဥကၠ႒ျဖစ္လာသည္။ ၁၉၄၇ ခုႏွစ္တြင္ ေထာက္ပံ့ေရးႏွင့္ ကူးသန္းေရာင္း၀ယ္ေရး၀န္ႀကီးအျဖစ္ တာ၀န္ထမ္းေဆာင္သည္။ တုိင္းျပဳျပည္ျပဳ လႊတ္ေတာ္၊ ဖြဲ႕စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ေရးဆြဲေရး ေကာ္မတီတြင္လည္း ပါ၀င္ခဲ့သည္။ ၁၉၄၇ ခု၊ ဇူလုိင္လ ၁၉ ရက္၊ စေနေန႔၊ နံနက္ ၁၀ နာရီ၊ ၃၇ မိနစ္ အခ်ိန္တြင္ လုပ္ၾကံခံရၿပီး ကြယ္လြန္သည္။
--------------------------
ဦးအုန္းေမာင္ (၁၉၁၃-၁၉၄၇)
ဦးအုန္းေမာင္သည္ မင္းဘူးၿမိဳ႕၊ မစၥတာ အိပ္ခ်္ဒဗလ်ဴတရပ္(တ္)၀န္း၊ ေဒၚေရႊျမင့္တုိ႔၏ ဒုတိယသားျဖစ္သည္။ ေမြးသကၠရာဇ္မွာ ၁၉၁၃ ခု၊ ေဖေဖာ္၀ါရီလ ၂ ရက္ ျဖစ္သည္။ တကၠသုိလ္ေက်ာင္းသားဘ၀က ရန္ကုန္တကၠသုိလ္ တပ္ရင္းတြင္ တပ္ခြဲ တပ္ေထာက္ အျဖစ္ ေဆာင္ရြက္ခဲ့သည္။ ၁၉၃၄ ခုႏွစ္တြင္ ၀ိဇၹာတန္း ေအာင္သည္။ ၁၉၃၇ ခုတြင္ အုိင္စီအက္(စ္) စာေမးပြဲေျဖသူ ၃ ဦးအနက္ ပထမရသည္။ ၁၉၃၉ ခုတြင္ မႏၲေလးၿမိဳ႕၊ အေရွ႕နယ္ပုိင္ ၀န္ေထာက္အျဖစ္ ေဆာင္ရြက္ခဲ့သည္။ ၁၉၄၇ ခုႏွစ္တြင္ ျမစ္ႀကီးနား အေရးပုိင္အျဖစ္ ခန္႔အပ္ျခင္း ခံရသည္။ ထုိ႔ေနာက္ လမ္းပန္းဆက္သြယ္ေရး အတြင္း၀န္အျဖစ္ ခန္႔အပ္ျခင္းခံရသည္။ ၁၉၄၇ ခု၊ ဇူလုိင္လ ၁၉ ရက္ေန႔၊ စေနေန႔၊ နံနက္ ၁၀ နာရီ၊ ၃၇ မိနစ္တြင္ လုပ္ၾကံခံရသည္။
------------------------
ရဲေဘာ္ ကုိေထြး (၁၉၂၉-၁၉၄၇)
မႏၲေလးၿမိဳ႕ ေတာင္ျပင္ သိပၸံရပ္ ပင္စင္စား လယ္ယာစုိက္ပ်ိဳးေရး ၀န္ေထာက္ ဦးကုိကိုေလး၊ ေဒၚမင္းရီတုိ႔၏ ဆ႒မေျမာက္ သားျဖစ္သည္။ န၀မတန္းအထိ ပညာသင္ၾကားခဲ့သည္။ အသက္ ၁၈ ႏွစ္ အရြယ္တြင္ ပညာေရး၀န္ႀကီး ဦးရာဇတ္၏ သက္ေတာ္ေစာင့္အျဖစ္ ခန္႔အပ္ျခင္း ခံရသည္။ ၁၉၄၇ ခု၊ ဇူလုိင္လ ၁၉ ရက္၊ စေနေန႔၊ နံနက္ ၁၀ နာရီ ၄၅ မိနစ္တြင္ အာဇာနည္ ေခါင္းေဆာင္ႀကီးမ်ားကုိ လုပ္ၾကံေသာ မသမာသူတုိ႔၏ လက္ခ်က္ျဖင့္ က်ဆုံးခဲ့ရသည္။
